قياس است و قياس جلى است و محققان آن را از باب دلالت مفهوم موافقت دانند (از معالم ص 226- قوانين ج 2 ص 87).

القياس بطريق الاولى هو ما كان اقتضاء الجامع فيه للحكم بالفرع الاقوى و أوكد منه فى الاصل و يظهر من بعضهم انه هو القياس الجلى كما يستفاد من صاحب المعالم و الظاهر انه اعم من وجه كما يظهر من تعريف الاكثر للقياس الجلى بانه ما كان الفارق بين اصله و فرعه مقطوعا بنفيه أي بنفى تأثيره و سواء كانت العلة الجامة بينهما منصوصة و لو بالالتزام كإلحاق تحريم ضرب الوالدين بتحريم التأفيف لهما لعلة كشف الاذى عنهما او غير منصوصة كإلحاق الامة بالعبد فى تقويم النصيب عند العتق يعنى اذا عتق احد الشريكين شقصه.

(از قوانين ج 2 ص 87) قِياساتِ خِطابى- (اصطلاح منطقى) خواجه نصير الدين طوسى در اساس الاقتباس در اين مورد بحث مستوفى نموده است كه خلاصه آن در اينجا ايراد شد.

قِياسِ خُلف- (اصطلاح منطقى) هرگاه كه اثبات مطلوب بابطال نقيض كنند آن قياس را خلف خوانند و آن چنان بود كه قياسى تأليف كنند از نقيض مطلوب و مقدمه غير متنازع كه انتاج حكمى ظاهر الفاسد كند يا معلوم شود كه علت انتاجش نقيض مطلوب بوده است و بآن فساد نقيض مطلوب ظاهر شود پس صحت مطلوب معلوم گردد اين قياس در حقيقت از قياسات مركب بود و شبيه بود بعكس قياس. فرق ميان قياس خلف و مستقيم آنكه قياس مستقيم از ابتداء متوجه باثبات مطلوب بود و خلف باول متوجه بانتاج حكم ظاهر الفساد باشد تا از فساد آن حكم بر فساد نقيض مطلوب استدلال كند و بعد از آن بازگردند و از فساد نقيض مطلوب اثبات صحت مطلوب كنند، ديگر آنكه مقدمات قياس مستقيم موافق مطلوب باشد و مقدمات قياس خلف مشتمل بود هم بر مناقض او و هم بر موافق او و ...

(اساس الاقتباس ص 315 و 319).

رجوع بقياس شود.

قِياسِ دَور- (اصطلاح منطقى) هر گاه نتيجه قياس اقترانى را با يك مقدمه تأليف كنند آن قياس را دائر خوانند و هر گاه كه مقابل نتيجه را با يك مقدمه تأليف كنند تا مقابل ديگر مقدمه را نتيجه دهد آن قياس را معكوس خوانند و دور و عكس از عوارض قياس‌اند.

(اساس الاقتباس ص 309، 313).

قِياسِ شَرطى- (اصطلاح منطقى) مقدمات هر قياس ممكن است شرطى محض باشد و ممكن است حملى محض باشد و ممكن است مركب از شرطى و حملى باشد.

(تهافت التهافت ص 436).

قِياسِ شِعْرى- (اصطلاح منطقى) رجوع به صناعات خمس و (شفا ج 2 ص 645) شود.

قِياسِ غَيرِ كامل- (اصطلاح منطقى) قياس غير كامل آن بود كه محتاج ببيانى بود و بنفسه بين نباشد (اساس الاقتباس ص 189).

قِياسِ فِراسى- (اصطلاح منطقى)