ضمير بر دو قسم است يا متصل است و يا منفصل ضمائر منفصل يا براى غايب‌اند مانند «هو- هم- هى، هما هن.

اياها- اياهم. اياهما- اياهن» يا براى مخاطب مانند «انت انتما انتم- انت.

انتما- انتن» يا براى تكلم مانند «انا نحن» و ضماير متصل يا متصل به فعل‌اند مانند «ضربه ..» يا متصل باسم مانند «كتابه، كتابك» يا متصل بحرف مانند «له لهما».

رجوع شود به (سيوطى ص 23) در فارسى ضمير كلمه‌ايست كه بجاى اسم نشيند و براى رفع تكرار باشد مانند «فرهاد بدبستان ميرود و او شاگرد درس‌خوانى است» رجوع شود به (دستورنامه ص 37)

ضَمير فَصل‌

- (اصطلاح ادبى) ضميرى است كه ميان مبتدا و خبر واقع شود مانند «إِنَّ هذا لَهُوَ الْقَصَصُ» و يا بين صفت و موصوف واقع شود و بين فعل و فاعل رجوع به فصل و عماد شود.

ضَنَّت‌

- (اصطلاح اخلاقى) ضنت و «ضن» بكسر چيزى كه مخصوص بخواص باشد و «اضن بمودته» يعنى تنها او را دوست داشت و در اصطلاح ضنت بر حق تجريد اراده است و ضنت از حق اظهار اراده است (از شرح كلمات بابا طاهر)

ضَوء

- (اصطلاح فلسفى) ضوء يعنى روشنائى و نور هر جسمى اگر مكتسب از غير نباشد ضياء مينامند مانند نور آفتاب كه متعلق و از خواص جرم آفتاب است اين معنى نيز از قرآن مجيد دانسته ميشود «هُوَ الَّذِي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِياءً وَ الْقَمَرَ نُوراً» شيخ الرئيس گويد: ضياء و نور و شعاع متقارب المعنى ميباشند و اختلاف چندانى از لحاظ وضع لغوى ندارند و لكن موارد استعمال آنها متفاوت است و ناچار بايد فرق و امتياز آنها را از يكديگر بيان كنيم.

رجوع شود به (شفا ج 1 ص 307 371- مصنفات ج 2 ص 31)

ضِياء

- (اصطلاح عرفانى) ضياء بكسر روشنائى و در اصطلاح رؤيت اشياء است بعين حق (كشاف ص 871).

ضَيق‌

- (اصطلاح عرفانى) ضيق يعنى تنگى و تنگنائى «ضيق وسعت» دو اعتبار ذاتند بحسب تنزيه از هر چه در فهم آيد و آن اعتبار وحدت و حقيقت است.

(اصطلاحات صوفيه خطى ص 875).

ضَيِّقَه‌

- اين اصطلاح نجومى است و نام حد فاصل بين دو ستاره بود از ستارگان دبران.

(از التفهيم ص 104)