صدرا گويد غرض از ايجاد عالم ايصال هر ممكنى است بكمال مطلوب خود و بعبارت ديگر غرض از ايجاد افاضه جود و سير ممكنات از مراتب دانيه خود باعلى مرتبت كمال و بدرجه خير محض و وصول باعلى مراتب ممكن ميباشد و در هر حال صدرا ايجاد را مرادف با خلق قرار داده است و لكن از بررسى كلمات سايرين برمى‌آيد كه ايجاد اعم از ابداع و از اختراع و تخليق بمعنى اخص است رجوع شود به تخليق و تكوين.

(اسفار ج 6 ص 172 و دستور ج 1 ص 223 و اسفار ج 2 ص 159).

در عرفان ايجاد در اصطلاح عبارت از ظهور تعين علمى است بواسطه قدرت يعنى انصباغ امر وجود الهى به تعين علمى ارادى (شرح منازل ص 92- كشف المحجوب ص 243).

ايجاز

- اين اصطلاح اهل معانى بيان است و اداء مقصود باشد بكمترين عبارات متعارفه و مقابل اطناب است و لفظ اندك بود و معنى بسيار سنائى گويد:

ايجاز بر دو قسم است ايجاز قصر كه بواسطه حذف نمى‌باشد مانند «وَ لَكُمْ فِي الْقِصاصِ حَياةٌ يا أُولِي الْأَلْبابِ» كه لفظ اندك و معنى بسيار است و ايجاز حذف كه جزئى از جمله حذف شده باشد مانند «وَ سْئَلِ الْقَرْيَةَ» كه و اسأل اهل قريه بوده است و مانند «وَ كانَ وَراءَهُمْ مَلِكٌ يَأْخُذُ كُلَّ سَفِينَةٍ غَصْباً» كه كل سفينة صحيحة بوده است و ايجاز نبايد مخل بمعنى باشد و حدى كه براى ايجاز و اطناب معين كرده‌اند بدين قرار است كه الفاظ در رساندن مقاصد يا مساوى با مقاصد و مرادند و يا الفاظ زيادتراند و يا كمتر اگر الفاظ زيادتر از معنى مقصود باشد اطناب و اگر كمتر باشد ايجاز گويند در ايجاز بايد در عين حال وافى بمقصود باشد و اطناب هم در صورتى مستحسن است كه زيادتى براى فائده باشد و ايجاز هم نبايد مخل بمعنى باشد و اطناب هم نبايد موجب تصديع مخاطب شود.

مثال براى مورد مساوات‌ «وَ لا يَحِيقُ الْمَكْرُ السَّيِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ» و بايد دانست كه ايجاز و اطناب از امور اضافى هستند و قاعده و ضابطه آن همان مساوى بودن با مقصود و زيادتر و كمتر بودن است و ديگر ضابطه ندارد و در ايجاز قصر بايد نهايت دقت شود كه رعايت فصاحت بشود و طرف هم از مقصود آگاهى حاصل كند و اين معنى بمقتضاى احوال سامع متفاوت است و همين طور در ايجاز حذف و علاوه در اين نوع ايجاز بايد رعايت قواعد هم بشود (از مطول ص 239- 245- المعجم ص 279- دستور ج 1 ص 223) رجوع باطناب شود.

ايجازِ حَذْف‌

- رجوع بايجاز شود.

ايجازِ قَصْر

- رجوع بايجاز شود.

ايحاء

- (اصطلاح عرفانى) عبارت از القاء معنى خاص است در نفس بسرعت‌