فهرست ابن نديم. مصر 1347).

و رجوع شود به حكمة الاشراق چاپ تهران 1313، معيار العلم غزالى. مصر 1927 م، رسائل اخوان الصفا، بيروت- 1957 م. درة التاج قطب الدين- تهران 1327.

و بجز اينان كسانى ديگر از ايرانيان در بناى اين كاخ با عظمت در عالم اسلام اثر داشته‌اند از جمله احمد بن طبيب سرخسى استاد المعتضد (286). ابو زيد احمد بن سهل بلخى (متوفى 323). ايران شهرى استاد رازى (متوفى 251).

موسى بن عيسى معروف به كسروى، زادويه پسر شاهويه اصفهانى، حسن بن سهل برادر فضل ابن سهل، عبد اللّه بن احمد بن محمود البلخى (متوفى 349) و هزاران دانشمند ايرانى ديگر.

علوم رياضى و طبيعى و طبى‌

در باب اوضاع و احوال علم و دانش در ايران قبل از اسلام اشارت رفت كه ابن نديم به كتب و رسائل بسيارى اشاره كرده است كه نمودار مقام شامخ ايرانيان است در علوم رياضى و هيئت و نجوم، در طول تاريخ تمدن و فرهنگ اسلامى مسلمين همراه با توجه بعلوم عقلى و نقلى به شعب علوم رياضى نيز توجه كردند و همان طور كه ايرانيان قبل از اسلام هم بعلوم نجومى و هيوى و رياضى توجه داشتند بعد از اسلام و گرويدن بدين اسلام مدنيت و فرهنگ خود را حفظ كرده جميع شعب علوم خود را در قالب زبان تازى وارد بعالم اسلام كردند و بسيارى از كتب نجومى را بزبان تازى نقل كردند مانند بنى موسى، احمد سجزى، خالد بن عبد الملك مرورودى، عباس بن جوهرى، احمد بن محمد بن كثير فرغانى، احمد بن محمد نهاوندى و احمد بن موسى الخوارزمى و بالاخره ابن سينا و خواجه طوسى و عمر خيام و هزاران دانشمند ديگر كه پاره در اين فن استاد بوده‌اند و پاره ديگر تا حدودى از آن بهره داشتند و بطور كلى علماى اسلامى تا قرنهاى پنجم و حتى ششم علاوه بر علوم عقلى و فلسفى بعلوم رياضى نيز توجه داشته‌اند كه در رسائل اخوان الصفا نمونه آن را ميتوان ديد، در اين مجموعه رسائل بخشى كه شامل چند رساله است شامل رياضيات و نجوم و هيأت و جغرافيا است كه از بررسى آن و توجه باين امر كه اينان نخواسته‌اند در هيچ قسمت بطور مستوفى بحث كرده و وارد شوند و بلكه هدف اساسى آنها اين بوده است كه تا حدودى لازم براى تربيت پيروان خود از هر فنى طرفى بياورند حدود توجه مسلمين را بعلوم رياضى مى‌نماياند.

بهر حال خدمات خوارزمى‌ها و ابو ريحانها بعالم رياضيات و علوم مثبته غير قابل انكار است.

(رجوع شود به مقدمه التفهيم فى اوائل صناعة التنجيم- ابو ريحان بيرونى- چاپ تهران با تحشيه و مقدمه استاد جلال الدين همائى- 1318 شمسى.)