جهت دانشمندان از همان ابتداء امر به بررسى آيات آن پرداختند و با دقت كامل بويژه آيات مربوط باحكام آن را مورد بررسى قرار دادند و چون قرآن بزبان عربى است بناچار علومى مانند: صرف، نحو، اشتقاق و علوم بلاغى براى فهم كامل قرآن پايه‌ريزى ميشود و بتدريج اصول فقه كه در حقيقت منطق فقه است پايه‌ريزى ميشود.

در باب علوم ادبى بطور اختصار و فهرست‌وار گفته‌ايم كه همان طور كه بسيارى از علوم قرآنى حتى قواعد نحو متأثر از علوم عقلى و منطقى ميشود علوم بلاغى نيز كه در حقيقت براى نمودن جنبه‌هاى فصاحت و بلاغت قرآن است بمقدار زيادى متأثر از علوم عقلى ميشود.

انواع مختلف تفسير

تفسير قرآن در حدود قرن سوم و چهارم گذشته از ترتيب كار اخوان الصفا كه به آن جنبه عقلى و فلسفى دادند وضع خاص استناد به مأثورات و اخبار و روايات را حفظ كرده بود و مفسران باستناد علوم ادبى و بلاغى و روايات و احاديث، قرآن را تفسير كرده‌اند نمونه اين گونه تفاسير مجمع البيان است.

و متدرجا مسائل كلامى و سپس عقلى و منطقى و سرانجام عرفان وارد در تفسير شد از جمله تفاسيرى كه جنبه كلامى دارد تفسير كبير امام فخر رازى است.

و از جمله تفاسيرى كه جنبه عرفانى دارد تفسير ابو القاسم قشيرى و كشف- الاسرار و عدة الابرار خواجه عبد اللّه انصارى به تحرير ميبدى است.

علوم بلاغى و ادبى‌

اشارت رفت كه پس از نقل علوم يونانى بعالم اسلام و حتى قبل از آن در ايران باستان دانشمندان اسلامى كه ايرانى الاصل بودند و حتى در خود ايران زمين توجه خاصى بنقل و ترجمه كتب منطقى يونان كردند و در مدارس مختلف كه در مناطق متعدد ايران وجود داشت علم منطق مورد بحث و تدريس واقع شده بود گويند اولين كسى كه بفنون منطقى يونان توجه كرد عبد الله بن مقفع بود كه از زبان سريانى يا يونانى ترجمه كرده است و هم وى مقولات ارسطو را بزبان تازى برگرداند سپس اسحاق بن حنين از اصل يونانى ترجمه كرد ابن سينا در باب مقولات ارسطو تنها بر آنچه ديگران ترجمه كرده‌اند اكتفا نكرده است بلكه خود دقت خاص در مسائل مختلف كرده است و مسائلى بدان افزوده است يا توضيح و شرح و بسط زيادترى داده است.

از جمله تقسيم سخنورى و يا حجتهاى صناعى و غير صناعى ممكن است اصالت يونانى نداشته باشد آنچه مسلم است اساس و ماده اين تقسيمات در كتب يونانى و مؤلفات‌