8- حسى منسوب به حس است. اين اصطلاح نزد متكلمين به معنى چيزى است كه توسط حس ظاهر ادراك شود، و نزد فيلسوفان چيزى است كه توسط حس ظاهر يا حس باطن ادراك شود. به جاى آن محسوس نيز گفته‌اند و معنى آن در مقابل عقلى است. حساس يعنى موجودى كه داراى حس باشد. (رجوع كنيد به احساس) اصالت حس (Sensualisme( عبارت است از قول به اينكه تمام دانش ما ناشى از حس است و معقول چيزى جز محسوس نيست. اين مذهب يكى از صور مذهب اصالت تجربه است.

لفظ حسيات جمع حس است كه به جاى آن، محسوسات نيز مى‌گويند.

اين اصطلاح، در قضايا به دو معنى به كار مى‌رود: اول- قضايائى كه عقل، صرفا با تصور طرفين آنها، بواسطه حس ظاهر يا حس باطن، به صدق آنها گواهى مى‌دهد. اين قضايا، تماما احكام جزئى ناشى از مشاهدات است. اين قضايا اگر ناشى از حس ظاهر باشد، محسوسات ناميده مى‌شود. مثل حكم به وجود خورشيد و پرتوافشانى آن، و حكم به وجود آتش و گرماى آن و حكم به وجود گچ و سفيدى آن. اما اگر ناشى از حس باطن باشد، وجدانيات ناميده مى‌شود، مثل علم ما به اينكه داراى فكر، اراده، ترس و غضب هستيم. دوم- قضايائى كه حس در آنها دخالت دارد. اين قضايا شامل تجربيات، متواترات، احكام و هم در محسوسات، بعضى حدسيات، مشاهدات و بعضى وجدانيات است.

حساب‌

فارسى/ شمارش‌

فرانسه/Arithmetique

انگليسى/Arithmetic

لاتين/Arithmetica

حساب در لغت به معنى شمارش و بسيار و كافى است.

خداوند فرموده است: «پاداش از خدايت، بخششى است حسابى (يعنى كافى)» (جَزاءً مِنْ رَبِّكَ عَطاءً حِساباً) و نيز فرموده است: «خداوند هر كه را بخواهد، بى‌حساب روزى مى‌دهد» يعنى بدون سخت‌گيرى و تنگى. (وَ اللَّهُ يَرْزُقُ مَنْ يَشاءُ بِغَيْرِ حِسابٍ) روز حساب، روز قيامت است.

علم حساب، علم اعداد است و از اصول علم رياضى است و بر دو قسم است.

نظرى و عملى. حساب نظرى از خواص اعداد و روابط آنها بحث مى‌كند و حساب عملى از روش‌هاى استخراج مجهولات عددى از معلومات، بحث مى‌كند. حساب نظرى را اريتماتيك، و حساب عملى را لوجستيك گويند. در نظر نيوتن، علم حساب كلى عبارت است از علم به عدد عام.

موضوع اين علم، اعداد كسرى و صامت و مركب است.

اصطلاح حساب‌شناسى (ارتيمولوژى) را آمپر در سال 1834 به معنى علم به عدد عام و كميت محض به كار برد.

اين علم مشتمل بر حساب، جبر، حساب توابع و حساب احتمالات است.

حساب جامعه (انتگرال) نوعى حساب در مقادير بى‌نهايت كوچك است كه اين مقادير مورد بحث در حساب فاضله (ديفرنسيال) از طريق رجوع به مقادير محدود توسط آن، حل مى‌شود.

اين حساب را چنين تعريف كرده‌اند: علم تكامل توابع يا تعيين توابع تازه كه توابع اولى مى‌تواند از مشتقات آن باشد.

حساب جمل عبارت است از حساب حروف ابجدى.

حسّاسيّت‌

فارسى/ حسّاسيّت‌

فرانسه/Sensibilite

انگليسى/Sensibility

لاتين/Sensibilitas

حساسيت به چند معنى آمده است:

1- قوه احساس يا مجموع عمليات حسى كه به انسان امكان مى‌دهد تا صورت اشياء را در خود تمثل كند.

حساسيت به اين معنى مترادف ادراك حسى يا شهودى و در مقابل ادراك عقلى است.

2- قوه شناخت پديدارهاى وجدانى (انفعالى) يا مجموعه اين پديدارها مثل لذات، دردها، اميال، عواطف، هيجانات و هواها.

حساسيت به اين معنى در مقابل عقل و اراده است.

3- دقت احساس، يعنى حد اقل مقدار وجود آن يا دقت تشخيص بين كيفيات احساس كه در كنار يكديگر قرار دارند.