فصل بيست و پنجم: تشريح استخوان شرمگاه (لگن خاصره) [1]

دو پاره استخوان يكى راست و ديگرى چپ استخوان خاجى، [2] پيوسته است و در وسط (شرمگاه) توسّط مفصل محكمى به هم متصل مى‌شوند، اين دو به منزله پايه براى همه استخوان‌هاى فوقانى و در عين حال حمل كننده و جابجاكننده براى اندام تحتانى مى‌باشد و هر يك از اين دو استخوان به اجزاى چهارگانه‌اى تقسيم مى‌گردند:

1. استخوانى كه در سمت خارجى قرار دارد، استخوان حَرقفى و خاصره‌ [3] ناميده مى‌شود؛

2. استخوانى كه در سمت قدامى قرار دارد، استخوان شرمگاه‌ [4] ناميده مى‌شود؛

3. استخوانى كه در سمت خلفى قرار دارد، استخوان سرين‌ [5] ناميده مى‌شود؛

4. استخوانى كه در سمت پايين داخلى قرار دارد، استخوان حُقّه ران‌ [6] ناميده مى‌شود، زيرا در آن حفره‌اى است كه سر كوژى ران در آن فرو مى‌رود بطور كلى بر استخوان شرمگاه اعضاى با اهميتى، مانند: مثانه، رحم، كيسه‌هاى منوى از نرينه‌ها، نشيمنگاه و مخرج قرار دارد.

[1] تشريح استخوان هيپ يا بى‌نام (Innominateor Hip Bone( مى‌باشد كه از نام اجزاى آن براى نام گذارى آن استفاده مى‌شود مانند استخوان عانه (شرمگاه) و يا استخوان لگن خاصره، كه در عنوان قانون از تشريح عانه تعبير آورده شد.

سيد اسماعيل جرجانى مى‌گويد: با استخوان‌هاى عجز، دو پاره استخوان پيوسته است يكى از سوى راست و يكى از سوى چپ و هر دو بزرگ است و اين استخوان‌ها را نامى خاصه نيست لكن آن موضع كه زير اوست و پهن‌تر است استخوان خاصره و حرقفه نيز گويند؛ يعنى استخوان تهى گاه و آنچه فروتراست و از سوى بيرون است آن را استخوان ورك گويند؛ يعنى استخوان سرين و آنچه سوى پيش است و باريك‌تر است و در وى سولاخى است آن را استخوان عانه گويند؛ يعنى استخوان زهار و پيوستن سرهاى هر دو به يكديگر اينجاست .... (ذخيره خوارزمشاهى، ص 23)

[2] ساكروم (Sacrum(.

[3] ايليوم (Ilium(.

[4] پوبيس (Pubis(.

[5] ورك، ايسكيوم (Ischium(.

[6] روى سطح خارجى استخوان بى‌نام، فرورفتگى عميقى به نام استابولوم-Acetabulum )حقه) وجود دارد كه با سر استخوان ران مفصل مى‌شود. (ضروريات آناتومى اسنل، ص 37).