فصل ششم در حكايت آنچه در تعليم اول درباره‌ى تناهى اجزاء قياسات و حدود اوساط موجبه و سالبه گفته شده است. 427

(500) به نقل از تعليم اول مى‌گوييم: در تعليم اول گفته شده است كه معلوم شد محمولات بالذات و موضوعات بالذات وجود دارند. فرض مى‌كنيم «ج» موضوع بالذات باشد و شأنيت محمول واقع شدن، مگر به صورت بالعرض، را نداشته باشد؛ و فرض مى‌كنيم كه «ه» بدون واسطه بر «ج» حمل شود و «ز» بر «ه» و «ب» بر «ز» حمل شوند. آيا اين محمولات موضوع اوّل محدود، بى‌نهايت هستند و دائما هر محمولى محمولى بدون واسطه مى‌تواند داشته باشد و اين امر حد يقف دارد يا نه؟

(501) ثم ليكن ب شيئا ليس من شأنه أن يحمل عليه شى‌ء آخر بالذات، لكنه محمول على ط بلاوسط، ط على ج كذلك، ج على د كذلك، أفترى أن هذا النزول فى الموضوعات من محمول أول محدود، يتمادى بلا نهاية و يؤخذ دائما موضوع لموضوع بلا واسطة و لا يقف، أو يقف؟

(501) سپس فرض مى‌كنيم كه «ب» چيزى باشد كه ذاتا شأنيت اين را نداشته باشد كه چيز ديگرى به آن حمل شود، لكن، خود، بر «ط» بدون واسطه حمل شود؛ و «ط» بر «ج» بدون واسطه حمل شود و «ج» بر «د» 428 بدون واسطه حمل شود. آيا اين نزول در موضوعات از محمول محدود اوّل، بى‌نهايت است و دائما موضوعى براى موضوعى بدون واسطه وجود دارد و اين امر حد يقف دارد يا نه؟ 429

(502) و الفرق بين البحثين أنا ابتدأنا فى الأول منهما من الموضوع المحدود و أخذنا نصعد فى المحمولات. و ابتدأنا فى الثانى منهما من المحمول المحدود و أخذنا ننزل فى الموضوعات.

(502) فرق بين اين دو بحث اين است كه ما ابتدا از موضوع محدودى شروع كرديم و در محمولات بالا رفتيم و در دوّمى از محمول محدودى شروع كرديم و در موضوعات پايين‌