responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : برهان شفا نویسنده : ابن سينا    جلد : 1  صفحه : 318

اوليات ابتدا از طريق مذكور براى عقل روشن نيستند. و هرگاه جزئيات آن استقراء شود، عقل براى يافتن اعتقاد كلى به آن متنبّه مى‌شود، بدون آن‌كه استقراء حسى جزئى، اعتقاد كلى را در اين‌جا ايجاب كند، بلكه فقط عقل را متنبّه مى‌سازد. مانند اين‌كه دو مماس يك شى‌ء كه خود غير مماس هستند، آن شى را تقسيم مى‌كنند و اين امر چه‌بسا در نفس ثابت نباشد اما وقتى جزئيات آن مورد ادراك حسى قرار گيرد، عقل متنّبه شده و بر آن اعتقاد پيدا مى‌كند. 406

(480) و أما الكائن بالتجربة فكأنه مخلوط من قياس و استقراء؛ و هو آكد من الاستقراء. و ليس إفادته فى الأوليات الصرفة بل بمكتسبات الحس. و ليس كالاستقراء، فإن الاستقراء لا يوقع من جهة التقاط الجزئيات علما كليا يقينيا و إن كان قد يكون منبها. و أما التجربة فتوقع؛ بل التجربة مثل أن يرى الرائى و يحسّ الحاس أشياء من نوع واحد يتبعها حدوث فعل أو انفعال. فإذا تكرر ذلك كثيرا جدا حكم العقل أن هذا ذاتى لهذا الشى‌ء و ليس اتفاقيا عنه، فإن الاتفاق لا يدوم. و هذا مثل حكمنا أن حجر المغناطيس يجذب الحديد و أن السقمونيا تسهل الصفراء. و من هذا الباب أن يكون شى‌ء يتغير من حاله الذى بالطبع لاقتران شى‌ء آخر معه و وصوله إليه و لا يمكن عند العقل أن يكون تغيره بذاته، فيحكم أن السبب هو الواصل إليه، و خصوصا إذا تكرر.

(480) و امّا آنچه كه از طريق تجربه كسب مى‌شود، به اين صورت است كه تجربه مخلوطى از قياس و استقراء است، و البته از استقراء استوارتر است. تجربه در اوليات صرف به كار نمى‌آيد 407 بلكه در مورد آنچه كه از طريق حس كسب مى‌شود به كار مى‌آيد. تجربه مانند استقراء نيست، زيرا استقراء از جهت بررسى جزئيات، علم كلى يقينى توليد نمى‌كند، هرچند گاهى تنّبه مى‌دهد. امّا تجربه چنين علمى توليد مى‌كند، بلكه تجربه مانند اين است كه كسى اشيايى از يك نوع واحد را مى‌بيند و حس مى‌كند كه در آن‌ها فعل يا انفعالى حادث مى‌شود. و وقتى اين جريان جدا بسيار تكرار پذيرد، عقل حكم مى‌كند كه اين امر براى آن و ديگرى ذاتى است و اتفاقى نيست، زيرا اتفاق دوام ندارد. مانند اين حكم كه: «سنگ مغناطيس آهن را جذب مى‌كند» و «سقومونيا مسهل صفراء است». و همين‌طور است اگر چيزى از حالت طبيعى خود به خاطر اقتران با چيز ديگر، يا وصول چيز ديگر به آن خارج شود، عقل نمى‌پذيرد كه اين تمييز خودبه‌خود حادث شود، سپس عقل حكم مى‌كند كه سبب تغيير همان چيزى است كه با آن چيز متغيّر اتصال پيدا كرده است، خصوصا اگر تكرار پذيرد. 408

نام کتاب : برهان شفا نویسنده : ابن سينا    جلد : 1  صفحه : 318
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست