قريبه به علت‌هاى بعيده كشانده مى‌شوند، همان‌طور كه گفته‌اند در شهرهاى صقالبه مطرب نيست زيرا درخت مو در آن‌جا وجود ندارد. و اگر گفته شده بود زيرا در آن‌جا شراب نيست، مى‌شد گفت كه شايد علت قريب بى‌نيازى به مطربين را داده است؛ لكن علت علت را داده است و مقصود را روشن و برهانى نكرده است.

(417) و قد قيل فى التعليم الأول: إنما يمكن أن يكون هذا فى الأكثر فى علمين إذا كان أحدهما تحت الآخر بمنزلة علم المناظر عند علم الهندسة، و علم الحيل عند علم المجسمات، و علم تأليف اللحون عند علم العدد؛ و علم ظاهرات الفلك تحت أحكام النجوم- أى أحكام علم الهيئة: فإن هذه العلوم يكاد أن يكون الأعلى و الأسفل منهما متواطئ الاسم. و إنما قيل «يكاد» و لم يقل بالحقيقة؛ و ذلك لأن العلمين من هذين ينسبان إلى شى‌ء واحد من وجه: فإن الظاهرات و علم الهيئة كلاهما ينظر فى حال الأجرام و الأبعاد. و كذلك النجوم التعليمى و نجوم أصحاب الملاحة، فإن كليهما ينظر فى مواضع النجوم. و تأليف اللحون التعليمى و تأليف اللحون السماعى كلاهما ينظر فى حال النغم.

و كذلك علم المناظر و علم الهندسة ينظران فى أشكال و خطوط و مقادير. و كذلك علم الحيل و علم المجسّمات ينظران فى مقادير ذوات عمق.

(417) در تعليم اول گفته شده است كه: 332 اختلاف در برهان لم و برهان انّ اكثرا در دو علم است، هرگاه يكى از آن دو علم تحت ديگرى باشد؛ مانند علم مناظر نسبت به علم هندسه، و علم مكانيك نسبت به علم مجسّمات؛ 333 و علم موسيقى نسبت به علم عدد، و علم افلاك كه در تحت علم نجوم قرار دارد- يعنى احكام علم هيئت: و به نظر مى‌رسد كه بر علم اعلى و علم اسفل در اين علوم يك اسم به‌طور متواطى اطلاق مى‌شود. 334 و اين‌كه گفته است «به نظر مى‌رسد» و نه گفته است «در حقيقت» 335 به خاطر اين است كه اين جور دو علم از يك جهت به يك چيز نسبت داده مى‌شوند: علم افلاك و علم هيئت هر دو در مورد اجرام و ابعاد بحث مى‌كنند. و همين‌طور نجوم تعليمى و نجوم مربوط به دريانوردان، هر دو، در مورد موضع ستارگان بحث مى‌كنند. هم‌چنين موسيقى تعليمى و موسيقى سماعى، هر دو، در مورد احوال نغمه‌ها بحث مى‌كنند. و همين‌طور علم مناظر و علم هندسه در مورد اشكال و خطوط و تصاوير بحث مى‌كنند. و همچنين علم مكانيك و علم مجسمات، هر دو، در مورد مقادير داراى عمق بحث مى‌كنند.