إلى انقباض و انبساط بالمحاكاة لأمور جميلة أو قبيحة.

فصل اوّل در دلالت بر هدف از اين فنّ‌

(1) از آن‌جا كه علم حاصل از اكتساب فكرى، نيز علم حاصل از غير اكتساب فكرى، 1 بر دو قسم است: تصديق و تصوّر؛ و تصديقات اكتسابى توسط قياس‌ 2 و تصوّرات اكتسابى توسط حدّ 3 حاصل مى‌شوند. و همانطور كه تصديق داراى مراتبى است، به اين ترتيب كه برخى از تصديقات يقينى است و همراه اعتقاد به محتواى آن اعتقاد ديگرى- خواه بالفعل، خواه با قوه‌ى قريب به فعل- وجود دارد مبنى بر اين‌كه محتواى تصديق نمى‌تواند غير از آنچه كه هست باشد، هرگاه زوال اعتقاد بر محتواى آن امكان نداشته باشد؛ و برخى از تصديقات شبه يقينى است: و اين نوع تصديق يا به اين صورت است كه در آن فقط اعتقاد واحدى وجود داشته باشد و اعتقاد ديگرى، خواه بالفعل و خواه با قوه‌ى قريب به فعل، همراه آن موجود نباشد، بلكه اعتقاد بر محتواى تصديق به نحوى باشد كه اگر در صحّت آن تشكيك شود تصديق استحكام خود را از دست بدهد، و يا به اين صورت است كه هرچند چنين تصديقى مورد اعتقاد است، با اين حال اين اعتقاد جائز الزوال باشد، با اين‌كه فعلا پابرجاست و امكان نقيض آن فعلا مورد اعتقاد نيست؛ و برخى از تصديقات اقناعى و ظنّى است، بدين نحو كه همراه اعتقاد بر محتواى تصديق، اعتقاد ديگرى- خواه بالفعل، خواه با قوه قريب به فعل- مبنى بر اين‌كه نقيض اعتقاد اوّل امكان دارد، موجود است و اگر بر امكان نقيض اعتقادى نباشد در واقع به خاطر غفلتى است كه بر ذهن عارض شده است؛ و در هر حال اصل اعتقاد بر تصديق مورد ظنّ است. به همين ترتيب قياسات هم داراى مراتب است. برخى از قياسات توليد يقين مى‌كند و آن قياس برهانى است. و برخى از آنها توليد شبه يقين مى‌كند و آن قياس جدلى و يا قياس مغالطى است. و برخى از آنها توليد ظنّ غالب مى‌كند و آن قياس خطابى است. امّا قياس شعرى توليد تصديق نمى‌كند، بلكه توليد تخيّلى مى‌كند كه موجب انبساط و انقباض نفس در قبال امور زيبا و زشت مى‌گردد.

(2) و أيضا كما أن التصور المكتسب على مراتب: فمنه تصور للشى‌ء بالمعانى العرضية التى يخصه مجموعها؛ أو على وجه يعمه و غيره. و منه تصور للشى‌ء بالمعانى‌