فعل «او» [1] بقصد و اختيار «بود» [2] چون فعل حيوان. و ديگر آنكه فعل «او» [3] بى‌قصد و اختيار «بود» [4] چون «جنبيدن» [5] سنگ از بالا بزير.

و آن قسم كه «فعل او بقصد و اختيار است» [6] دو قسم است: يكى [آنكه‌] [7] قصد «وى» [8] سوى يك چيز «بود» [9]، لا جرم فعل «او بر يك جهت افتد، و آن را نفس فلكى گويند» [10]. و ديگر [قسم‌] [11] آنكه «قصدها بسيار باشد او را» [12] و اختيارات مختلف (افتد) [13] و «بدين‌

[1] - نسخ ديگر: وى.

[2] - نسخ ديگر: باشد.

[3] - نسخ ديگر: وى.

[4] - نسخ ديگر: باشد.

[5] - آ: حركت.

[6] - ل د م: قصد فعل باختيار كند- ح: فعل بقصد و اختيار كند- س آ: بقصد و اختيار باشد آن فعل.

[7] - آ ندارد.

[8] - ف: او.

[9] - آ د ح ل م: باشد- در ف: از اول باب تا اينجا باين ترتيب است: در اقسام نفوس و آن چهار است: فلكيست و حيوانى و نباتى و طبيعى. اما فلكى آنست كه قصد آن ...».

[10] - س آ: او بر يك صفت آيد و آن را نفس فلكى گويند- ف: او يك صفت افتذ و آن را نفس فلكى خوانند- ل د م ح: وى بر يك جهت افتد و آن را نفس فلكى خوانند- ظاهرا «جهت» صحيح است چنان كه در كتاب معاد: «و القوة الفاعله بالقصد و الاختيار لاحدى الجهة و النسبة مخصوصة باسم نفس الفلكيه».

[11] - نسخ ديگر ندارد- ف: و حيوانى آنست كه قصدهاى او بسيارست و.

[12] - ح م د ل آ س: «وى را قصدها بسيار باشد».

[13] - ل م د ف افزوده.