خويش. وجه او از حسن دان، يد او از جودشناس، هر كه به خدمت او نازد نيك بخت اوست، هر كه از او بپردازد درد و جهان زيانكار اوست. بسا از دوستان كه اين قصّه من به سمع او رسد زبان به ملامت و به سخن گستردن گيرد و بر سبيل ترحّم مرا معالجت طبّى فرمايد و از راه عرف و عادت مثل اين بسيار گويد و لكن در محقق چنين سخن كى اثر كند و هيچ سخن بتر از آن نيست كه به نزديك شنونده ضايع شود. ما را استعانت به خداى تعالى است و توكّل بر فضل وى و از مردم‌پرستى بيزارى و سيعلم الّذين ظلموا اى منقلب ينقلبون.»

«شرح»

بدانك مزاجى حاصل شود از اسباب كلّى و جزوى. بر وفق آن مزاج از واهب الصور به واسطه نفسى ملايم آن مزاج صورتى حادث شود. اگر مزاج در طرف نقصان افتاده بود اعتدال آن نفس طبيعى يا نباتى در نگذرد صورت نوعى از معادن يا نوعى از نبات حادث شود به قدر و نسبت مزاج و مادّت و اگر مزاج نه ملايم مادّت بود، در حدّ اوسط افتد، صورت نوعى از حيوان حادث شود به قدر و نسبت ضعف و قوّت و اگر مادّت به نزد استحالت به غايت كمال و لطافت افتد نفس نباتى و حيوانى به انفعال در آن مزاج فاعل باشد و به حكم استعداد و فضول لطف نور نفس ناطقه بر اين دو نفس اشراق كند تا مادت صورت انسان قبول وجود انسانى حادث به تقدير ايزد تعالى و اين ناطقه انسى جزوى را وجودى معين به فعل نباشد بيش ازين مادّت بلك اين نفس با اين مادّت حادث شود از واهب نفوس و صور و اين نفس جزوى در اين بدن حال نبود و قابل تجزّى نبود و چنانك گفتيم اين نفس به دو صفت موصوف باشد. يكى صفت علمى كه فعلى بدين قوّت‌