احدهما، أن يكون أحد القياسين‌ [1]، قد أعطى علة بعيدة [2]، و بقى بعدها بحث بلم‌ [3]، فيكون اعطاء اللم لم يستكمل بعد و قد يكون هذا، فى المطلوب الموجب، كمن يضع العلة، فى ان فلانا حم، انه انسد مسامه‌ [4]، لا انه عفن خلطه. فيكون‌ [5] فى السالب، كمن يضع العلة، فى جواب من يسال‌ [6] ان الحائط لم لا [7] يتنفس، انه ليس بحيوان، لا انه ليس بذى رئة؛ و هو الجواب الصواب؛ فان وجود الرئة علة معاكسة [8] للتنفس، و سلبها [9] يسلب التنفس‌ [10].

و الوجه الثاني، أن يكون أحد القياسين فيه علة، دون الاخر؛ و ذلك مثل‌ [11] قياس من يقول: ان الكواكب الثابتة، بعيدة جدا، لانها تلمع، و كل منير [12] يلمع؛ فهو بعيد جدا؛ ثم نقول: ان المتحيرات قريبة، و كل قريب جدا فانه لا يلمع؛ فالمتحيرات لا تلمع.

فصل‌ [13]: فى كيفية دخول الممكنات فى البرهان‌

[1] - ب القياس‌

[2] - ها: بعينه‌

[3] - ق «بحث» ندارد؛ ط «بلم» ندارد؛ ق: اللم؛ ب «قد» ندارد

[4] - ب «مسامه» ندارد و در ب در هامش آمده: اظنه استدت مجاريه‌

[5] - ها، د: و يكون؛ هج: و يضعون‌

[6] - ب، هج: يسال؛ ديگر نسخه‌ها: يساله‌

[7] - ب «لم» ندارد؛ ق «لا» ندارد

[8] - ط، د: متعاكسة

[9] - ها: فسلبها

[10] - هج: النفس‌

[11] - ها «مثل» ندارد

[12] - ق: كل بعيد

[13] - ق: فصل فى كيفية حصول العلم بالممكنات من البرهان؛ ها:

فى كيفية دخول الممكنات فى البرهان؛ ط مانند آن جز اينكه «فى» ندارد؛ ديگر نسخه‌ها عنوانى ندارد. اين بند و بند ديگر كه پس از اين مى‌آيد جايشان در ق آنجا بود كه نشان داده‌ام.