نام کتاب : در قلمرو بلاغت نویسنده : علوى مقدم، محمد جلد : 1 صفحه : 837
زيرا منصور عباسى از او پرسيده است: «ايّمااحبّ اليك دولتنا أم دولة بنى أميّة» يعنى در نظر تو حكومت ما بهتر
است يا حكومت بنى اميّه؟ معن بن زائده در جواب گفته است:
«ذاكاليك» در زبان فارسى مىگوييم: اين
با تست يعنى اگر احسان و لطف شما بيشتر باشد از لطف بنى اميّه، شما محبوبتر
خواهيد بود 28.
نويسنده كتاب در بحث از «إطناب» گفته
است كه فزونى لفظ بر معنى، جهت نكتهاى است يعنى بنا به گفته «جبرضومط»: «الإطنابفى الجملة أن يزيد لفظها على معناها لنكتة».
به عبارت ديگر ممكن است مطلبى را جهت ايضاح بيشتر، مطنب بياوريم
همچون: «يشيبابن آدم و يشبّ فيه خصلتان: الحرص
و طول الأمل».
و همچون: «إثنانلا يشبعان طالب علم و طالب مال» و مانند: «العلمعلمان:
علم الابدان و علم الأديان». كه در تمام اين عبارات، ايضاح بعد
الابهام است و بخش دوم عبارات، روشنگر بخش نخستين است.
و نيز ممكن است مطنب آوردن مطلبى، از باب ذكر خاص بعد از عام باشد و
براى فضيلت و برترى آن چيز، مطلبى به صورت مطنب گفته شود همچون آيه: «حافِظُواعَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ
الْوُسْطى ...»
«*». سورة البقره (2) آيه 238.
اينكه قرآن، مواظبت و مداومت به نماز وسطى را توصيه مىكند با آنكه
نماز وسطى نيز جزء نمازهاى پنجگانه و از مصاديق «صلوات» و
نمازهاى پنجگانه هست از جهت عظمت و اهميّت آنست؛ زيرا به قول شيخ طبرسى 29متوفّى به
سال 548 هجرى «... و
انّما خصّت بالذكر لانّها تقع فى وقت اشتغال الناس فى غالب الامر ...» و يا مثلا در آيه: «وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ
أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ
عَنِ الْمُنْكَرِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ».سوره آل عمران (3) آيه 104.
در واقع امر به معروف، مصداق دعاى به خير هست و تحت آن عنوان قرار
مىگيرد، ولى ذكر خاص كه امر به معروف باشد پس از دعاى به خير كه عام است،
(*) يعنى: بر نمازهاى واجب و بخصوص نماز وسطى
مواظبت كنيد ...
نام کتاب : در قلمرو بلاغت نویسنده : علوى مقدم، محمد جلد : 1 صفحه : 837