ببنيد، مى‌رسد. خلاصه سخن اينكه: شناخت خدا با شناخت خوصيّات نفس، كامل مى‌شود و اين از طريق تدبّر در دعا و فهميدن نماز است تا بدانيم كه خدا مراقب ماست و ما با او مناجات مى‌كنيم و فقط خشيت او در دل ما هست. در دعا مى‌گويد:

خدايا مرا چنان كن كه «خشيت» تو را داشته باشم، آنگونه كه گويى تو را مى‌بينيم.

حىّ قيّوم‌

ذكر از جهت ديگر به دو بخش تقسيم مى‌شود:

1- ذكرى كه صفت «حَىّ» و صفات و اسماء ذات در آن جلوه‌گر مى‌شود.

مقصود از اسماء ذات، مجموعه صفات و امور جاويد و ازلى است همچون: علم، حيات و بى نيازى خدا، زيرا انسان مخلوق است و از به تصوّر آوردن خداوند و احاطه به ذات او ناتوان مى‌باشد، پس از اين رو بايد خدا را تسبيح گوييم و مقدّس بشماريم و از صفات آفريدگان، منزّه بدانيم و از حدّ تعطيل و تشبيه به درآوريم.

2- ذكرى كه صفت «قَيّوم» در آن نمودار مى‌شود و آن، صفتى است كه از آن به صفات يا اسماء فعل تعبير مى‌شود، يعنى اسمهاى مجموعه‌اى از صفات كه از خدا سر مى‌زند مثل خالق، روزى دهنده، كننده آنچه خواهد (فعّال لما يريد، فعّال ما يشاء)، پديد آورنده و يارى دهنده. اين اسامى از صفاتى كه تأثير آنها بر مخلوقات پديدار مى‌شود، سخن به ميان مى‌آورند.

پس بنابر اين چنين ذكرى، در حمد، ثنا و شكر خدا پديدار مى‌گردد.

بزودى از طريق تدبّر در دعاى افتتاح خواهيم كوشيد كه اين دو نوع ذكر را روشن كنيم.

دعاى افتتاح دعايى معروف است و از ائمّه روايت شده و مخصوص شبهاى‌