يعنى پيش از فرود آمدن قرآن به علم دست يافته بودهاند.
إِذا يُتْلى عَلَيْهِمْ يَخِرُّونَ لِلْأَذْقانِ سُجَّداً-
چون قرآن بر ايشان تلاوت شود، بر چانه و ريش بر زمين به سجده مىافتند.» خرور به
معنى وقوع سريع است، يعنى هر چه زودتر به سجده كردن مىپردازند، و شايد خودشان را
در برابر قرآن فراموش مىكنند و بر چانهها و ريش و نه بر پيشانيهاشان خاضعانه
سجده مىكنند، از آن جهت كه اين سجده كردن بسيار سريع صورت مىگيرد.
وَ يَقُولُونَ سُبْحانَ رَبِّنا إِنْ كانَ وَعْدُ رَبِّنا
لَمَفْعُولًا- و مىگويند منزه است پروردگار ما كه وعده او عملى شد.» از اين آيه
چنان برمىآيد كه آنان توقع چيزى را داشتهاند كه در قرآن تحقق پيدا كرده بود يا
آنان چنين تعبير مىكردند، و اين از منتهاى ايمان و منتهاى يقين ايشان بود كه خدا
را از خلف وعد تنزيه كردند، و به تأكيد گفتند كه وعده او در كتاب به پيروزى مؤمنان
دنيا، و پاداش نيك آنان در آخرت حق است و تحقق خواهد يافت. و اين يكى از معانى حقى
است كه در آيه پيشين وَ بِالْحَقِّ أَنْزَلْناهُ وَ بِالْحَقِّ
نَزَلَ آمده بود.
إن مخففه به معنى كانَ وَعْدُ رَبِّنا لَمَفْعُولًا
است.
[109] وَ يَخِرُّونَ لِلْأَذْقانِ يَبْكُونَ وَ
يَزِيدُهُمْ خُشُوعاً- بر چهرهها و چانهها براى سجده فرومىافتند و
مىگريند و خشوع و فروتنى آنان افزايش مىيابد.»/ 325 چنان معلوم مىشود كه بر
انسان در برابر حالات غريب و شگفتانگيزى كه پيش مىآيد، يكى از دو حالت رخ
مىدهد
اوّل: حالت بيهوشى و حيرت و سرگشتگى.
دوم: حيرت آگاهانه.
شايد آيه بعد به اين دو حالت اشاره كرده و گفته است
اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِيَ تَقْشَعِرُّ
مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِينُ جُلُودُهُمْ