هستند. مسئله اين نيست كه خداى تعالى باز هم و باز هم آيات و معجزاتى فرستد، مسئله اين است كه فهم ايشان از كار باز مانده و درك حقايق نمى‌كنند. يك نظر از سر عبرت به زندگى و آنچه در عرصه آن وجود دارند، حتى يك حشره يا يك پرنده- فرق نمى‌كند- دليل عظمت آفريننده است. زيرا هر چه هست بر اساس يك نظام اجتماعى معين حركت مى‌كند و به خداى تعالى مى‌رسد ولى آيا اين نشانه‌هاى عظمت براى اينان كه توان تعبير از دست داده‌اند كافى است؟

اينان كران و لالانند. در ظلمات نادانى مى‌زيند، خداوند نعمت علم و هدايت را از آنان باز گرفته است، زيرا خود آن را پس زده‌اند. در صحراى ضلالت سرگردانند. اما صالحان، خداوند آنان را به صراط مستقيم راه نموده است و اين راه براى رسيدن به اهداف والايشان كوتاهترين راه است.

/ 57

شرح آيات

هنگامى كه آمادگى پذيرش از ميان مى‌رود

[36] خداوند به همه بندگانش فهم داده، همه را گوش داده ولى تنها بعضى از آنها هستند كه با گوش خود مى‌شنوند، يعنى از گوش خود سود مى‌برند. زيرا مى‌خواهند كه سود برند و در هنگامى كه آدمى نداى پروردگارش را مى‌شنود كه او را به خير مى‌خواند به نداى او پاسخ مى‌دهد و به هر چه فرمانش داده عمل مى‌كند.

ولى هنگامى كه دل مى‌ميرد و اراده سست مى‌گردد و آلت شنوايى از كار مى‌افتد در چنين حالى ديگر اميدى به هدايت او نيست. مگر زمانى كه خداوند بخواهد آنهم با خرق قوانين حاكم بر طبيعت. اكنون اين سؤال پيش مى‌آيد كه خداوند اين كار را در همين دنيا خواهد كرد؟ نه، هدايت مردم به اين صورت در آخرت است. آن گاه كه همگان را گرد آورد تا به حسابشان برسد و در چنان حالتى هدايت را سودى نيست.

إِنَّما يَسْتَجِيبُ الَّذِينَ يَسْمَعُونَ وَ الْمَوْتى‌ يَبْعَثُهُمُ اللَّهُ ثُمَّ إِلَيْهِ يُرْجَعُونَ‌ هر آينه تنها آنان كه مى‌شنوند مى‌پذيرند و مردگان را خدا زنده مى‌كند و سپس همه به نزد او باز گردانده مى‌شوند.»