هنگامى كه آدمى كافر مىشود در قلبش كفر را ترجيح مىدهد و رويكرد
سليم به رويش بسته مىگردد، زيرا كفر نتيجه استكبار از حق و خود فريفتگى است و
هنگامى كه آدمى به كفر پاسخ دهد تكبّر و غرورش فزونى مىيابد و به همين ترتيب پيش
مىرود تا همه دريچههاى قلبش بسته مىگردد، چه، استكبار، دشمن دريافت صحيح است.
/ 394 [102] خداى تعالى امم پيشين را در زمانى هلاك نمود كه تمام علل
و عوامل هلاكت در آنها پديد آمده بود، چون عهد شكنى و فسق. عهد شكنى يك حالت روانى
است كه در هنگام روابط فرد با ديگر افراد بروز مىكند و دروغ و غيبت و تهمت و خلف
وعده و تقلب و تدليس و نفاق همه و همه از مظاهر عهد شكنى هستند. شخص در امرى تعهدى
مىكند ولى به تعهد خود پايبند نمىماند. عدم دفاع از وطن و عدم همكارى در مبارزه
با ظلم يا در مواجهه با مشكلات طبيعت همه از مظاهر عهد شكنى هستند.
اما فسق تجاوز از حد است در رفتار شخصى، مانند خوردن حرام و بىبها
شمردن حقوق ديگران.
وَ ما وَجَدْنا لِأَكْثَرِهِمْ مِنْ عَهْدٍ وَ إِنْ وَجَدْنا
أَكْثَرَهُمْ لَفاسِقِينَ- در بيشترينشان وفاى به عهد نيافتيم
و بيشترين را جز نافرمان نديديم.»