طبيعت قرار مى‌دهد و بداند كه هر چيز از آن به خاطر مصلحتى از بشر به وجود آمده است، و بر وى لازم است كه در زندگى خويش از آن بهره‌مند شود، ولى هنوز در برابر ما مسافتى وجود دارد كه مى‌بايستى آن را بپيماييم تا به اوج علم و دانش برسيم. آيا اين مسافت چيست؟ آن تذكر است و پيوسته به ياد داشتن آزمايشها.

[13] پس از عقل نوبت تذكر است و آن مرحله پيشرفته در شاهراه معرفت است.

ج: و آن مرحله گردآورى آزمايشها براى عمل است، پس چگونه بايد از طبيعت مسخر شده براى خودمان بهره‌بردارى كنيم؟ آيا هر چيز موجود در آن، در هر زمان، و براى هر شخص صالح و شايسته است؟ هرگز ... چه حقيقت چيزها با يكديگر متفاوت است، و هر چيزى براى زمانى و شخصى سودمند است، با وجود آن كه همه آنها براى بشر آفريده شده است.

وَ ما ذَرَأَ لَكُمْ فِي الْأَرْضِ‌- و آنچه براى شما و بهره‌مند شدنتان از آن در زمين به وجود آورد.»/ 31 آنچه خداوند در زمين آشكار ساخته و براى شما و به سود شما آفريده و خلق كرده است.

مُخْتَلِفاً أَلْوانُهُ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَذَّكَّرُونَ‌- با رنگهاى گوناگون، در همه اينها آيت و نشانه‌اى براى كسانى كه به تفكر بپردازند وجود دارد.» [14] و خدا طبيعت را مسخر آدمى ساخت، ولى بر انسان لازم است كه او نيز به نوبه خود براى صورت پذيرفتن اين تسخير در پاره‌اى از اوقات تلاش كند، چه نعمتها چنان نيست كه همچون آب از آسمان پيوسته فروريزد، بلكه نيازمند عمل براى روان شدن اين تسخير در پاره‌اى از اوقات است، همچون صيد كردن در دريا براى دست يافتن به منافع آن، و تحمل كردن مشقت و سختى سفر براى بهره‌مند شدن از منافع بازرگانى.

وَ هُوَ الَّذِي سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْكُلُوا مِنْهُ لَحْماً طَرِيًّا وَ تَسْتَخْرِجُوا مِنْهُ حِلْيَةً تَلْبَسُونَها- و او است آن كه دريا را مسخر شما ساخت تا از آن گوشت تر و