آيت آفرينش از راه تفكر فراهم آمد، و پروردگار ما گفت إِنَّ فِي ذلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ‌ چه به وسيله زير و رو كردن دانسته‌ها و معلومات بر ما معلوم مى‌شود كه اين آيتى از خدا است.

ب: مرحله گنجينه ساختن حوادث و پيشامدها و بهره‌مند شدن از آنها براى فهم و دريافت پيشامدهاى تازه، و چنان به نظر مى‌رسد كه اين فرايند همان چيزى است كه به نام «عقل» و «تعقل» ناميده مى‌شود- بنا بر آنچه كلمه بر آن دلالت دارد- چه اصل كلمه عقل الهام گرفته از عقال يعنى پايبند شتر است كه با متوقف ساختن جانور او را از گرفتارى دور نگاه ميدارد، و در حديثى آمده است كه

«عقل محفوظ نگاه‌داشتن آزموده‌ها و تجربه‌ها است».

در اين آيه از آن روى ميان عقل و علم پيدا كردن به راز مسخر شدن طبيعت براى بشر ارتباطى به وجود آمده است كه/ 30 دريافت و فهم اين حقيقت دشوار است و به آزمايشهاى گردآورى و ذخيره شده بيشتر نياز دارد. پروردگار ما مى‌گويد

وَ سَخَّرَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَ النَّهارَ- و شب و روز را مسخر شما ساخت.» پس اختلاف پيدا كردن سنّتهاى خدا در شب از لحاظ تاريكى و آرامش و ميل طبيعت به راحتى و آسايش، و متفاوت بودن آن با روز و آن همه روشنى و سر و صدا و تلاش و كوشش، همه براى مصلحت بشر به وجود آمده است، به همان كه مسخر شدن خورشيد و ماه براى آدمى نيز به همين جهت صورت گرفته است.

وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومُ مُسَخَّراتٌ بِأَمْرِهِ‌- و خورشيد و ماه و ستارگان به فرمان او مسخر آدميزاد شده‌اند.» و مسخر بودن ستارگان براى بشر جز براى آن نيست كه مردمان از آن سودمند شوند؛ و دو آيت الاهى شب و روز وابسته به تسخير خورشيد و ماه است.

إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ‌- و در اين آيت و نشانه‌اى است براى كسانى كه عقل و خرد خويش را به كار اندازند.» پس از راه انباشتن و افزودن بر شماره آزمايشها و سود بردن از آنها است كه بشر به زودى به درجه‌اى از علم خواهد رسيد كه او را شايسته براى شناخت رازهاى‌