احوال طبيعى اين حتمى بودن را براى آن فراهم مى‌آورد، بدان سبب كه كفر بر خلاف جريان كلى طبيعت سير مى‌كند، در صورتى كه رسالتهاى خدا پيروز مى‌شوند و پيش مى‌روند، از آن روى كه در مسير طبيعى زندگى پيش مى‌روند، به همان گونه كه با فطرت نيز توافق و هماهنگى دارند.

نماز

[78] چگونه انسان در برابر فشارهاى شيطان مقاومت مى‌ورزد؟ سياق قرآنى به اين پرسش، پس از آن كه نقشه‌هاى ابليس را براى اغوا كردن و فريب دادن فرزندان آدم و راندن آنان به طرف آتش بيان كرد، پاسخ مى‌دهد، و اين پاسخ به گزاردن نمازهاى واجب، و صدق در درآمدن و بيرون شدن (المدخل و المخرج)، و توكل كردن بر خدا، و به يارى او اعتماد داشتن خلاصه مى‌شود، و اين پنج برنامه‌هايى است كه مؤمن به وسيله آنها در برابر مكر و حيله شيطان به چالش مى‌پردازد و مقاومت نشان مى‌دهد.

أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ‌- نماز را در آن هنگام كه خورشيد رو به فرورفتن در مغرب مى‌كند، برپاى دار و اقامه كن.»/ 284 دلوك به معنى زوال و ناپديد شدن آن است، و از آن جهت به اين نام ناميده شده كه آدمى چشم خود را از شدت نورانيت آن پس از نگاه كردن به خورشيد «دلك» مى‌كند يعنى مى‌مالد، و بعضى گفته‌اند كه دلوك به معنى ميل است، و زوال را از آن روى دلوك گفته‌اند كه خورشيد به وسيله آن به جهت مغرب ميل مى‌كند، به همان گونه كه مغرب نيز به آن ناميده مى‌شود، از آن جهت كه خورشيد متمايل به غروب كردن مى‌شود.

إِلى‌ غَسَقِ اللَّيْلِ‌- تا تاريك شدن شب.» غسق (همچون دلجة و ظلمة) معنى واحد شدت تاريكى دارند و فراگير بودن آن، و شايد در نيمه شب صورت كمال اتمام پيدا كند.

وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كانَ مَشْهُوداً- و تلاوت كردن قرآن و