آن كسانى كه به گمان ايشان خدايانند، خود در صدد آنند كه به
پروردگارشان نزديكى پيدا كنند، نيازمند رحمت اويند، و هر كس به فطرت خود، و بسا
هست كه به ايمان خويش خواستار نزديكى به او مىشود؛ و درباره اين آيه و آيات مشابه
آن، گروهى از مفسران گرفتار حيرت شده و پرسيدهاند كه آن كسان كه مىخوانند كيانند
و چگونه مىخواهند وسيله نزديكى به پروردگارشان را به دست آورند؟
بعضى چنان گمان كردهاند كه آنها بتاناند، در صورتى كه بعضى ديگر بر
آنند كه منظور فرشتگان و بندگان صالح خدا هستند كه پيروان ايشان آنان را به جاى
خدا ارباب (جمع رب) خود تصور مىكردهاند.
و حقيقت اين است كه هر يك از اين دو نظر پارهاى از معنى آيه است، در
صورتى كه معنى شاملتر اين است كه هر چيز يا هر شخصى است كه جز خدا از او
فرمانبردارى شود، بدان سبب كه اغلب فرزندان آدم به جاى خدا به پرستش صاحبان نيرو و
مال و جاه همچون پادشاهان و رهبران سياسى و مترفان و صاحبان نعمت و خوشگذرانان و
كشيشان و حاخامان مىپردازند.
پس آيات، چنان كه مىنمايد، شامل همه آنان مىشود، بلكه متمركز بر آن
است و در آن مىكوشد كه بشر را از يوغ پرستش آنها خلاص كند، و شايد قراءت سريع
آيات شرك اين الهام را به ما ببخشد كه خدايان پندارى مورد پرستش جز خدا معمولا از
افراد بشرند، و پروردگار ما مىگويد وَ إِذا رَأَى الَّذِينَ
أَشْرَكُوا شُرَكاءَهُمْ قالُوا رَبَّنا هؤُلاءِ شُرَكاؤُنَا الَّذِينَ كُنَّا
نَدْعُوا مِنْ دُونِكَ- و هنگامى كه مشركان شركاى پندارى
خويش را ديدند گفتند: پروردگارا! اينانند شريكانى كه ما جز تو مىخوانديم» (النحل/
86).
و گفت قُلْ يا أَهْلَ الْكِتابِ تَعالَوْا إِلى
كَلِمَةٍ سَواءٍ بَيْنَنا وَ بَيْنَكُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ/ 252 وَ
لا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئاً وَ لا يَتَّخِذَ بَعْضُنا بَعْضاً أَرْباباً مِنْ دُونِ
اللَّهِ- بگو: اى اهل كتاب! بياييد تا به كلمهاى يكسان ميان ما و شما
بازگرديم و جز خدا را نپرستيم و چيزى را شريك او ندانيم، و بعضى از ما بعضى ديگر
را ربها (ارباب) ى خويش نگيريم»