است.

مسئوليت و عامل زمان‌

[12] وَ جَعَلْنَا اللَّيْلَ وَ النَّهارَ آيَتَيْنِ‌- و شب و روز را دو آيت و نشانه قرار داديم.» پس شب و آنچه از آرامش و سكون دارد، آيتى از آيات خدا است، و به همين گونه است روز و تحرك و فعاليت كه آن نيز آيتى است.

/ 210 فَمَحَوْنا آيَةَ اللَّيْلِ وَ جَعَلْنا آيَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً- پس آيت شب را از بين برديم و آيت روز را وسيله بينايى قرار داديم،» از آن روى كه با فعاليت و نشاط براى دست يافتن به رزق و روزى در حركت شكوفان و آباد است.

لِتَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّكُمْ وَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِينَ وَ الْحِسابَ‌- براى آن كه به جستجوى بخششى از پروردگار خويش برخيزيد و از شمار سالها و حساب آگاه شويد.» به دنبال يكديگر آمدن شب و روز وسيله‌اى براى آگاهى يافتن از حساب زمان است- و اين ظاهر آيه را نشان مى‌دهد- اما هدف از آن بيان اين امر است كه حركت زمان انسان را به تحمل مسئوليت در دنيا و دريافت حقيقت نفس خويش دعوت مى‌كند، و انسانى كه فكر او بسته مى‌شود و از حركت بازمى‌ماند، چيزى جز بيهودگى و وقتگذرانى به دست نمى‌آورد، و خداى تعالى در حديثى قدسى گفته است: «اى پسر آدم، تو روزهايى و چون يك روز بگذرد پاره‌اى از تو گذشته است» پس آن كس كه بداند زمان را قيمتى است (به حساب نفس خويش در ساعتها و دقيقه‌ها رسيدگى مى‌كند) پيش مى‌رود، بدان جهت كه مى‌داند كه «آن كس كه بر مركب شب و روز سوار است، اگر هم ايستاده باشد با آن پيش مى‌رود».

وَ كُلَّ شَيْ‌ءٍ فَصَّلْناهُ تَفْصِيلًا- و ما در ميان همه چيزها جدايى و