يعنى هنگام فساد و تبهكارى نخستين فرا رسيد.

بَعَثْنا عَلَيْكُمْ عِباداً لَنا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ- بندگانى از خود را كه سخت نيرومند بودند بر ضد شما برانگيختيم.» كلمه «بأس» به معنى شدت و غلظت است و معمولا در هنگام سخن گفتن از جنگ به كار مى‌رود.

آيا آن بندگان چه كسانى بوده‌اند؟ ممكن است آنان را بخت نصّر پادشاه بابل در سرزمين عراق بدانيم كه با لشكريان خود بر سرزمين فلسطين حمله برد و تمدن يهود را پايان داد، و هفتاد هزار تن از مردم آن را به قتل رسانيد، و هزاران كس از آنان را به اسارت به بابل برد؛ پس جنگى ميان بابل و سرزمين ايران درگير شد كه كورش اول پادشاه هخامنشى بر آن فرمان مى‌راند، و با شكست خوردن بابليان اسيران بنى اسراييل را به فلسطين بازگردانيد، و معبد ويران شده آنان را بازسازى كرد، و چون بنى اسراييل چنين ديدند، بار ديگر به برترى‌جويى در زمين و فساد كردن دوباره در آن باز گشتند.

اگر مسئله از اين قرار بود، آيا اين امكان وجود دارد كه قرآن مردمان خونريز و سفاكى همچون بخت نصر و سپاهيان او را عِباداً لَنا- بندگانى از خودمان» بنامد؟

آرى اين امكان وجود دارد از آن جهت كه صالح و فاسد هر دو از بندگان خدايند، و گاه چنان است كه فرد ستمگرى وسيله انتقام گرفتن پروردگار از گردنكشان مى‌شود، و در يك حديث قدسى آمده است كه «ظالم شمشير من است كه به وسيله او انتقام مى‌گيرم و از او انتقام مى‌گيرم».

فَجاسُوا خِلالَ الدِّيارِ- پس به تجسس و جاسوسى در ديار پرداختند.» و از همه چيز آن آگاه شدند.

/ 202 وَ كانَ وَعْداً مَفْعُولًا- و پيشگويى و وعده عملى شد و فعليت پيدا كرد.» هنگامى كه بلا نازل مى‌شود، ديگر دعا نمى‌تواند آن را دفع كند، و نه امر به معروف و نهى از منكر، و هنگامى كه ولايت و سرورى بر مردم، به سبب عمل‌