نگاهی کوتاه بر دعاهای صحیفه سجادیه

پیرامون دعاهای «صحیفه کامله سجادیه»، شرحهای متعدد نوشته شده، ما در اینجا نظر شما را به شرح کوتاهی که علامه فقید استاد شیخ محمدرضا مظفر، در این مورد نموده جلب می‌کنیم: پس از حادثه جانگداز عاشورا، خلفای بنی‌امیه زمام امور امامت اسلامی را به دست گرفته و با استبداد و دیکتاتوری سخت، بی‌اندازه خونریزی و ظلم کرده و به تعالیم اسلامی لطمه زدند.
امام سجاد علیه‌السلام در این شرایط با حالی جانسوز و مصیبت‌زده، در گوشه خانه به سر می‌برد، کسی به محضرش نمی‌رفت و خود آن حضرت هم بر اثر سانسور شدید، آزاد نبود که به میان مردم برود و وظایف و تکالیف مردم را به آنها برساند.
به ناچار برای خود، این روش را انتخاب کرد که به وسیله دعا (با توجه به اینکه دعا، یکی از طرق تعلیم و تربیت است) دستورهای قرآن و معارف اسلام و روش خاندان رسالت صلی الله علیه و آله را نشر دهد، و روح دین و پارسایی را به مردم بیاموزد و وظایف انسانها را در مورد تهذیب نفس و کسب اخلاق یادآوری کند.
این روش، یگانه ابتکاری بود که امام در پرتو آن بی‌آنکه بهانه‌ای به دست دشمنان بیفتد به نشر دستورها و معارف اسلام پرداخت. از این رو آن حضرت دعاهای بسیاری به مردم آموخت. قسمتی از این نیایشها به نام کتاب «صحیفه سجادیه» گردآوری شده که آن را «زبور آل محمد» نامیده‌اند. این کتاب با اسلوب و سبکی بسیار دلپذیر به روش عالیترین ادبیات عرب، روشنگر اهداف عالی دین حنیف اسلام و دقیقترین اسرار یکتاپرستی و نبوت و صحیحترین راه آموزش اخلاق محمدی و معارف اسلامی است و محتوای امور مختلف تربیتی - دینی می‌باشد و در حقیقت این کتاب در لباس «دعا» تعلیم دهنده دین و اخلاق است یا نیایشی است که با سبک ویژه‌ای، یاد دهنده دین و اخلاق می‌باشد و به راستی این کتاب بعد از قرآن و نهج‌البلاغه، دارای حد اعلای اسلوب و روش بیان عربی بوده و بلندترین پایگاه استفاده از دریای دریافتهای عرفان الهی و اخلاقی است.
پاره‌ای از تعلیمات این دعا آن است که می‌آموزد: چگونه باید به ستایش و تقدیس خداوند پرداخت و حمد و سپاس او را کرد و در درگاهش توبه نمود.
و پاره دیگر آن است که یاد می‌دهد: چگونه باید با خدا راز و نیاز کرد و با اخلاص و دلبستگی تمام با خدا خلوت نمود.
قسمتی از این کتاب بیانگر طرز صحیح و معنای واقعی صلوات و درود بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سایر پیامبران و برگزیدگان می‌باشد.
این کتاب در قسمتی از محتویاتش، وظیفه احترام به پدر و مادر و حقوقی را که پدر و مادر بر عهده فرزندان، یا فرزندان بر عهده پدر و مادر دارند شرح می‌دهد و همین طور حقوق همسایگان و خویشان و همه مسلمین، و حقوق تهیدستان را نسبت به ثروتمندان و به عکس، بیان می‌کند.
و در پاره‌ای از محتوای خود، وظایف انسان را در برابر بدهکاران و سایر امور اقتصادی و مالی و در طرز معامله و رفتار با هم‌سلکان و دوستان و اصولاً همه مردم و کارگران و خدمتگزاران تشریح می‌سازد.
و در قسمتی دیگر، همه عوامل فضائل اخلاقی را که شایستگی آن را دارند تا روش کاملی برای کسب اخلاق باشند، معرفی می‌کند.
و در پاره‌ای دیگر، یاد می‌دهد که چگونه باید در برابر ناگواریها و حادثه‌ها شکیبایی کرد و باید در حالات بیماری و سلامتی چگونه بود.
در فرازهایی، وظایف ارتش و سپاه اسلام، و وظایف لازم مردم را در برابر سپاه، بیان می‌کند... و به طور کلی آنچه را که اخلاق محمدی و شریعت الهی خواهان آن است فقط در سبک و لباس دعا، تشریح می‌نماید.
مثلاً؛ در دعای 1 و 6 و 7 شیوه‌های خداشناسی را می‌آموزد، و در دعای 37، روش عجز در عبادت خدا را بیان می‌کند، و در دعای 31 و 39 و 46 پاداش و کیفر خدا را تبیین می‌نماید. و در دعای 20 و 28 و 13، برنامه تهذیب نفس و پاکسازی و بهسازی را شرح می‌دهد و عوامل پرورش روح نیرومند را برمی‌شمرد. و در دعای 38 لزوم رعایت حقوق همدیگر را تذکر می‌دهد و در فرازی از آن می‌گوید: اللهم انی اعتذر الیک من مظلوم ظلم بحضرتی فلم انتصره: «خدایا! من از پیشگاهت عذرخواهی می‌کنم، از مظلومی که در برابر من به او ظلم شده و من به یاری او نشتافته‌ام.» [1] . کوتاه سخن آنکه: امام سجاد علیه‌السلام در عین انزوا، در لباس دعا و نیایش درس مبارزه و نهضت بر ضد طاغوتیان می‌آموزد، مثلاً در دعای بیستم صحیفه چنین می‌گوید:
«خدایا! به من دست و نیرویی ده تا بتوانم بر کسانی که به من ستم می‌کنند، پیروز شوم، و زبانی عنایت فرما تا در مقام احتجاج و استدلال، بر مخالف غلبه کنم، و اندیشه‌ای ده تا نیرنگ دشمن را درهم شکنم و دست ستمگران را از تعدی و تجاوز کوتاه سازم.»
جالب توجه اینکه در کتاب صحیفه، به رشته‌هایی از معجزات علمی که در جهان آن روز، بشر به آنها آگاهی نداشت اشاره شده است، مثلاً در دعای 51 آن آمده: «ای خدایی که وزن تاریکی و نور را می‌دانی، و از وزن سایه و هوا آگاهی داری.» (با توجه به اینکه در آن وقت، علم و دانش، برای این اشیا وزنی قائل نبود.)
و در دعای 27 می‌گوید: «عامل انتقال بیماری وبا، آب است.» آنجا که عرض می‌کند: «خدایا با قدرت خود، آب آشامیدنی دشمنان اسلام را به بیماری وبا بیامیز.»