مواسات و احسان به دیگران‌

امام سجاد علیه‌السلام شیعیان و اصحابش را بر مواسات و احسان به یکدیگر وادار می‌کرد زیرا بهترین ضامن اتحاد و وحدت کلمه ایشان همین احسان به یکدیگر است و اخبار زیادی از آن حضرت در این باره رسیده از جمله اخبار ذیل است.
1- فرمود: «ان أرفعکم درجات، و أحسنکم قصورا و أبنیة - یعنی فی الجنة - أحسنکم ایجابا المؤمنین، و أکثرکم مواساة لفقرائهم، ان الله لیقرب الواحد منکم الی الجنة بکلمة طیبة یکلم بها أخاه المؤمن الفقیر، بأکثر من مسیرة الف عام یقدمه، و ان کان من المعذبین بالنار، فلا تحتقروا الاحسان الی اخوانکم، فسوف ینفعکم حیث لا یقوم مقام غیره...» [1] .
«بلند مرتبه‌ترین شما و صاحب بهترین کاخها و بناها در بهشت کسی است که بهتر از دیگران پاسخگوی مشکل مؤمنان باشد و از همه کس با مستمندانشان بیشتر مواسات کند، زیرا که خدای متعال فردی از شما را به خاطر کلمه خوشی که با برادر مؤمن فقیرش می‌زند، بیشتر از مسیر هزار سال به بهشت نزدیک می‌کند، هر چند که از اهل عذاب در آتش دوزخ باشد، بنابراین احسان به برادران مؤمن را کوچک نشمارید که چنان سودی به شما خواهد داد که هیچ چیز جای آن را نگیرد.» آری امام علیه‌السلام به مواسات و احسان به فقرا ترغیب کرده و آن اجر فراوانی را که در نزد خدا دارد خاطر نشان فرموده است و از جمله مواسات، کلام خوشی را شمرده است که انسان مسلمان به برادر مسلمانش می‌زند، زیرا سخن خوش از عوامل گسترش محبت و دوستی میان مسلمانان است.
2- امام علیه‌السلام می‌فرماید:
«من بات شبعانا و بحضرته مؤمن جائع طاو فان الله تعالی یقول لملائکته: اشهدوا علی هذا العبد أمرته فعصانی، و أطاع غیری، فوکلته الی عمله، و عزتی و جلالی لا غفرت له أبدا...» [2] .
«هر که سیر بخوابد و مؤمنی سخت گرسنه در پیش روی او باشد، خدای تعالی به فرشتگان می‌فرماید: شما گواه باشید که من به این بنده امر کردم، او از من نافرمانی و از غیر من اطاعت کرد و من او را به کردار خویش وا گذاشتم به عزت و جلالم سوگند که هرگز او را نیامرزم.»
این حدیث و نظایر آن از احادیثی است که از ائمه اهل بیت علیهم‌السلام رسیده و از جمله عناصر اصلی بنای مسؤولیت متقابل اجتماعی به حساب می‌آید که اسلام آن را بنا نموده و این همان چیزی است که (اگر رعایت شود) به طور حتم، بر فقر و محرومیت خاتمه می‌بخشد.
3- امام علیه‌السلام فرمود:
«من کان عنده فضل ثوب فعلم أن بحضرته مؤمنا یحتاج الیه، فلم یدفعه الیه أکبه الله علی منخریه فی النار.» [3] .
«هر که جامه زیاده بر نیاز خود داشته باشد و بداند که مؤمنی در نزد وی محتاج به آن است و به او ندهد، خداوند او را به رو در آتش اندازد...»
براستی که اسلام با نهایت سر فرازی و افتخار، بیماری فقر را یک بیماری اجتماعی مهلک می‌داند و به هر وسیله و هر طریقی از بین بردن آن را لازم می‌شمارد و تمام نیروهایش را برای نابودی آن و نجات اجتماع از آن بیماری بسیج فرموده است.
4- آن حضرت می‌فرماید:
«انی لأستحیی من ربی أن أری أخا من اخوانی، فاسأل الله له الجنة و ابخل علیه بالدینار و الدرهم، فاذا کان یوم القیامة قیل لی: لو کانت الجنة لک لکنت بها أبخل، و ابخل، و ابخل...» [4] . «همانا من از پروردگارم شرم می‌کنم که برادری از برادران مؤمنم را ببینم و از خداوند برای او بهشت را مسألت کنم در حالی که از دینار و درهم نسبت به او بخل می‌ورزم، پس چون روز قیامت شود، به من بگویند: اگر بهشت از آن تو بود هر آینه هر چه بیشتر بخل می‌ورزیدی...»
این حدیث شریف از میزان توجه امام علیه‌السلام نسبت به مسأله نیکی و احسان و تشویق بر آنها حکایت می‌کند.
5- امام علیه‌السلام می‌فرماید: «من أطعم مؤمنا حتی یشبع، لم یدر أحد من خلق الله ما له من الأجر فی الآخرة لا ملک مقرب، و لا نبی مرسل الا الله رب العالمین... و أضاف الامام قائلا: من موجبات المغفرة اطعام المسلم السغبان، ثم تلا قوله تعالی: «أو اطعام فی یوم ذی مسغبة - یتیما ذا مقربة - أو مسکینا ذا متربة.» [5] . «هر که مؤمنی را اطعام کند به قدری که سیر شود، هیچ مخلوقی اجر و پاداش او را در آخرت نداند، نه ملک مقربی و نه پیامبر مرسلی جز خداوند پروردگار جهانیان... اضافه کرد و فرمود: از جمله موجبات آمرزش، غذا دادن به مسلمان گرسنه است. و سپس این آیه شریفه را تلاوت کرد: «و یا خورانیدن طعام در روز گرسنگی، یتیمی را که خویشاوند است، و یا درمانده‌ای را که نیازمند می‌باشد.»
در این حدیث شریف دعوت به اطعام گرسنه و رفع گرسنگی از اوست، براستی که اسلام خلق را بر این مطلب وادار کرده و آن را یک ضرورت قطعی اسلامی دانسته که انسان مسلمان از آن مؤاخذه می‌شود و مخصوصا اگر فقیری نیاز مبرم به خوراک داشته باشد مورد بازخواست قرار می‌گیرد.
6- امام علیه‌السلام فرمود: «من قضی لأخیه حاجة قضی الله مائة حاجة، و من نفس عن أخیه کربة نفس الله عنه کربه یوم القیامة، بالغا ما بلغت، و من اعانه علی ظالم له، اعانه الله علی اجازة الصراط عند دحض الاقدام، و من سعی له فی حاجة حتی قضاها له فسر بقضائها، کان کادخال السرور علی رسول الله (ص) و من سقاه من ظمأ، سقاه الله من الرحیق المختوم، و من أطعمه من جوع أطعمه الله من ثمار الجنة، و من کساه من عری، کساه الله من استبرق و حریر، و من کساه من غیر عری لم یزل فی ضمان الله ما دام علی المکسی من الثوب سلک، و من کفاه ما أهمه أخدمه الله من الولدان، و من حمله علی راحلة بعثه الله یوم القیامة علی ناقة من نوق الجنة یباهی به الملائکة، و من کفنه عند موته کساه الله یوم ولدته أمه الی یوم یموت، و من زوجه زوجة یأنس بها، و یسکن الیها آنسه الله فی قبره بصورة أحب أهله الیه، و من عاده فی مرضه حفته الملائکة تدعو له حتی ینصرف، و تقول: طبت، و طابت لک الجنة... والله لقضاء حاجته أحب الی الله من صیام شهرین متتابعین باعتکافهما فی الشهر الحرام...» [6] .
«هر که برای برادر مؤمنش حاجتی را بر آورد، خداوند صد حاجت او را بر آورده سازد و هر کس غمی را از برادرش برطرف کند، خداوند روز قیامت غم او را به هر مقدار که باشد برطرف گرداند، و هر که در برابر ستمگری به برادر مؤمنش کمک کند خداوند او را در موقعی که قدمها می‌لرزد بر عبور از صراط یاری کند و هر که در راه حاجت برادرش بکوشد تا آن را بر آورد و او به خاطر بر آورده شدن حاجتش شادمان گردد، گویی که قلب رسول خدا - صلی الله علیه و آله - را شادمان کرده است، و هر که برادرش را به وقت تشنگی سیراب کند، خداوند او را از آب کوثر سیراب کند و هر که او را به وقت گرسنگی سیر کند خداوند او را از میوه‌های بهشت بخوراند و هر کس او را در وقت برهنگی بپوشاند، خداوند او را از استبرق و حریر بپوشاند و هر کس دیگری را در وقت غیر برهنگی بپوشاند، همواره در پناه خدا باشد تا وقتی که تاری از آن جامه باقی است و هر که مشکل برادر مؤمنش را بر آورد، خداوند از غلمان بهشتی خدمتگزاری برای او بگمارد، و هر کس او را به مرکبی سوار کند، خداوند در روز قیامت او را بر شتری از شتران بهشتی سوار کند در حالی که به فرشتگان مباهات نماید و هر که مؤمنی را پس از مرگش دفن کند، خداوند او را از روز تولد تا مردنش بپوشاند و هر که زنی را به همسری او در آورد که انیس یکدیگر باشند خداوند انیسی در قبر به صورت محبوبترین فرد خانواده‌اش برای او فراهم آورد و هر که به وقت بیماری، عیادتش کند، فرشتگان او را احاطه کرده و برای او دعا کنند تا وقتی که بر می‌گردد؛ فرشتگان می‌گویند؛ خوشا به حال تو و بهشت گوارایت باد... به خدا سوگند که برآوردن حاجت برادر مؤمن، محبوبتر است نزد خدا از دو ماه پیاپی روزه داری با اعتکاف، آن هم در ماههای حرام.»
براستی این تعلیمات ارزنده‌ای را که امام سجاد علیه‌السلام بیان کرده از سلسله نصایحی می‌باشد که باعث تعهد و توجه متقابل مسلمین و گسترش محبت و دلسوزی در بین آنهاست.
7- امام علیه‌السلام می‌فرماید: «یحشر الناس یوم القیامة أعری ما یکون، و أجوع ما یکون، و اعطش ما یکون، فمن کسی مؤمنا فی دار الدنیا کساه الله من حلل الجنة، و من أطعم مؤمنا فی دار الدنیا أطعمه الله من ثمار الجنة، و من سقی مؤمنا فی دار الدنیا شربة، سقاه الله من الرحیق المختوم...» [7] . «روز قیامت مردم به برهنه‌ترین و گرسنه‌ترین و تشنه‌ترین حالت ممکن محشور گردند پس هر کس در سرای دنیا مؤمنی را بپوشاند خداوند او را از لباسهای فاخر بهشتی بپوشاند و هر که در دار دنیا مؤمنی را اطعام کند خداوند او را از میوه‌های بهشتی بخوراند و هر که مؤمنی را در سرای دنیا با شربتی آب سیراب کند، خداوند او را از آب کوثر سیراب گرداند.»
براستی که اسلام نهایت پافشاری را برای از بین بردن فقر و درماندگی و رفع نیاز از اجتماع اسلامی دارد و پاداش بسیاری را در سرای آخرت برای کسانی تضمین کرده است که به کمک و احسان برادر مؤمنش اقدام کند.
8- امام علیه‌السلام می‌فرماید: «من أطعم مؤمنا من جوع أطعمه الله من ثمار الجنة، و من سقی مؤمنا عن ظمأ سقاه الله من الرحیق المختوم، و أیما مؤمن کسی مؤمنا من عری، لم یزل فی ستر الله و حفظه ما بقیت منه خرقه...» [8] . «هر کس برادر مؤمنش را در وقت گرسنگی اطعام کند، خداوند از میوه بهشت به او بخوراند و هر کس مؤمن تشنه‌ای را سیراب کند، خداوند او را از آب کوثر سیراب گرداند و هر مؤمنی که مؤمن برهنه‌ای را بپوشاند همواره در پوشش و حفظ خدای تعالی است تا وقتی که پاره‌ای از آن لباس باقی است.» براستی این اصولی را که امام علیه‌السلام بیان فرموده است جوهره و واقعیت اسلام را تجسم می‌بخشد و اگر مسلمانان آن را در زندگیشان به کار برند به یقین سر آمد امتها و ملتها خواهند شد.
پی نوشت ها:
[1] تفسیر برهان: 1 / 44.
[2] عقاب الاعمال: ص 30.
[3] محاسن برقی: 1 / 97.
[4] مصادقة الاخوان: 34، سیر اعلام النبلاء: 4 / 239، تهذیب الکلام: 7 / ق 2 فتوگرافی ص 338.
[5] سوره بلد / 17 - 15.
[6] ثواب الاعمال: ص 81.
[7] امام زین العابدین: ص 194.
[8] المؤمن: ص 19 تألیف حسین بن سعید اهوازی از کتب خطی کتابخانه آقای حکیم به شماره 196 که مدرسه امام مهدی (عج) در سال 1404 ه با کتاب التمحیص شیخ ابوعلی محمد بن همام اسکافی متوفای سال 336 به تحقیق و نشر آن اقدام فرموده است، این حدیث به شماره 159 در صفحه 63 آن آمده است.
منبع: تحلیلی از زندگانی امام سجاد (جلد 2)؛ باقر شریف قرشی؛ ترجمه محمد رضا عطائی؛ کنگره جهانی حضرت رضا علیه السلام؛ 1372 .