فروتنی

فروتنی از جمله فضایل اخلاقی است که خدا، رسولش را به رعایت آن مأمور کرده است:
و اخفض جناحک لمن اتبعک من المؤمنین. (شعراء: 215)
بال و پرت را (از روی تواضع) بر پیروان مؤمنت بگستران. پیامبر که مؤدب به ادب الهی و خلقش قرآنی بود، همواره با وجود عظمت شخصیتش، در برابر مؤمنان فروتن بود. علی بن الحسین علیه‌السلام نیز چنین بود و در عین جلال و شکوه و عظمتی که در دیدگان مردم داشت، با آنان فروتن بود و می‌فرمود: «شتران سرخ‌موی (و گران قیمت)، مرا به اندازه بهره‌ای که از فروتنی دارم، خوشحال نمی‌سازد». [1] . حضرت همواره با بندگان خدا به فروتنی رفتار می‌کرد و به شخصیت انسانی آنان احترام می‌گذاشت. با آنکه در خاندان نبوت بزرگ شده و دانش را از پدرش به ارث برده بود، در عین‌حال برای ارج گذاری به علم و عالمان، گاه در درس آنان حضور می‌یافت. عبدالرحمن بن اردک می‌گوید: «علی بن الحسین علیه‌السلام به مسجد می‌آمد و مردم را کنار می‌زد و نزد زید بن اسلم (شاگرد خود) حاضر می‌شد و در حلقه بحث او می‌نشست. نافع بن جبیر بن مطعم به او گفت: خدا تو را ببخشاید. تو سرور مردمانی! آیا این همه راه می‌پیمایی تا با چنین غلامی هم‌نشین گردی؟ علی بن الحسین علیه‌السلام در پاسخ وی فرمود: علم مطلوب است. از این رو، هر جا که باشد، باید طلبید». [2] . و نیز آمده است که نافع به آن حضرت گفت: «تو قریش را (با همه شرافت و معروفیت) رها کرده و با غلامی از بنی عدی (فرزند غلام عمر بن خطاب) هم‌نشین می‌گردی». [3] حتی به حضرت اعتراض شد که: «چرا با اقوام پست هم‌نشین می‌شوی». [4] . این نوع برخورد که نشانگر فخرفروشی جاهلی بود، نزد آن حضرت نشانه کرامت نبود، بلکه شخصیت هر فردی را نه در نژاد، بلکه در تقوا و دانش وی می‌جست. اعتراض کنندگان جز بر تفاخر جاهلی پای نمی‌فشردند و این همان نکته‌ای است که مالک بن انس، پیشوای مذهب مالکی بدان اشاره دارد: «نافع (اعتراض کننده) به خود می‌نازید، ولی علی بن الحسین علیه‌السلام شخصیتی بود که در دین، فضیلت و برتری داشت». [5] . چنین فروتنی در همه زوایای زندگی آن حضرت حتی در راه رفتن وی نیز نمایان بود، آن گونه که گفته‌اند: راه رفتن علی بن الحسین علیه‌السلام همواره چنین بود که دستای خود را نمی‌گشود و دستانش از حدود رانش نمی‌گذشت (با کبر و غرور راه نمی‌رفت). چنین رفتاری برخاسته از تربیت قرآنی است؛ زیرا قرآن می‌فرماید: «و لا تمش فی الارض مرحا؛ بر روی زمین با تکبر راه مرو». (اسراء: 37)