ظالم بن عمرو

ظالم بن عمرو مکنی به ابوالاسود دوئلی، شیخ او را در ردیف اصحاب امام زین العابدین علیه‌السلام آورده است. [1] وی از درخشانترین چهره‌های علمی عصر خود بوده و نخستین بنیانگذار علم نحو است، البته پس از آن که امام امیرالمؤمنین علیه‌السلام قواعد و اصول علم نحو را به او تعلیم داد وی از جمله شعرای با ذوق و قریحه بوده و از جمله اشعار اوست:
و ما طلب المعیشة بالتمنی
و لکن ألق دلوک فی الدلاء [2] .
تجی‌ء بملئها طورا و طورا
تجی‌ء بحمأة و قلیل ماء
- کسب معیشت به آرزو میسر نیست و لیکن تو نیز مثل دیگران دنباله وسیله روزی برو،
(و دلوت را میان دلوها بیفکن) هر بار به نوعی پر خواهی یافت از گل (ته چاه) و اندکی آب.
ابوالاسود از بلغای نام‌آور بوده است، از جمله سخنان دلاویز او در وصیت به پسرش آمده است: «پسرم هرگاه در میان گروهی بودی به اندازه سن خود سخن بگو و به قدر جایگاهت با آنان گفتگو کن و زبانی که شخص بزرگتر از تو صحبت می‌کند، نباید صحبت کنی که بر شنوندگان گران آیی و همانند پست‌تر از خودت نیز حرف مزن که آنان تو را حقیر شمارند. پسرم! هرگاه خداوند گشایشی به تو داد تو نیز بذل و بخشش کن و هر گاه در تنگدستی قرار داد تو نیز خودداری کن،با خدا در جود و بخشش انبازی مکن که بیقین خداوند بخشنده‌تر از توست و بدان که چیزی چون اقتصاد در زندگی نیست و هیچ معیشتی چون اعتدال و میانه‌روی نمی‌باشد و هیچ عزتی به پای دانش نمی‌رسد، همانا پادشاهان فرمانروایان مردمند و دانشمندان بر شاهان حاکمند، آنگاه این شعر را سرود:
العیش لا عیش الا ما اقتصدت فان
تسرف و تبذر لقیت الفقر [3] و العطبا
و العلم زین و تشریف لصاحبه
فاطلب، هدیت، فنون العلم و الأدبا
- زندگی، چیزی جز اقتصاد و میانه‌روی تو نیست زیرا که اگر تو ولخرجی کنی با فقر و نابودی روبرو خواهی شد.
علم، زینت و باعث شرف و بزرگی صاحب خود است پس علم را بجوی تا به علوم و آداب مختلف راه یابی.
- تا آن جا که می‌گوید:
العلم کنز و ذخر لا نفاد له
نعم القرین اذا ما صاحب صحبا
قد یجمع المرء شیئا ثم یسلبه
عما قلیل فیلقی الذل و الحربا
- علم، گنج و اندوخته‌ای بی‌زوال است و نیکو همدمی اگر همدم کسی شود.
گاهی شخص چیزی را فراهم می‌آورد، سپس طولی نمی‌کشد که از دست می‌دهد و گرفتار فرومایگی و خشم و کین می‌گردد.
و حامل العلم مغبوط به أبدا
و لا یحاذر منه الفوت و السلبا
یا جامع العلم نعم الذخر تجمعه
لا تعدلن به درا و لا ذهبا
- و صاحب علم همواره مورد رشک است و بیم از دست دادن و زوال آن نمی‌رود.
ای گرد آورنده دانش خوب چیزی را گرد آورده‌ای مبادا با در و مرجان و طلا برابر شماری...
ابوالاسود، از جمله مردمانی بود که دوستی، اخلاص و محبت زیاد به امام امیرالمؤمنین علیه‌السلام داشت [4] و معاویه می‌خواست که او را از این دوستی و محبت به علی علیه‌السلام بازدارد اما موفق نشد. ابوالاسود در سال 69 ه. به بیماری عمومی طاعون مبتلا شد و در بصره درگذشت. [5] .