نام کتاب : دانشنامه امام حسن علیه السلام نویسنده : جمعی از نویسندگان جلد : 1 صفحه : 237
پاسخ امام به پرسشهای علی(ع)
یکی از راههای شناخت شخصیتهای بزرگ پرسشها و پاسخهای آنهاست. گاهی
مردان بزرگ از شخصیتهای آیندهدار و جوان در حضور دیگران سؤالاتی میکنند
تا موقعیت والای آنان را به دیگران بفهمانند. امام علی علیهالسلام برای
فرزندش امام مجتبی علیهالسلام چند سئوال مطرح کرد، و آن حضرت نیز پاسخ
داد: سأل علی علیهالسلام ابنه الحسن: عن أشیاء من أمر المروءة، فقال:
یا بنی ما السداد؟. قال یا أبت السداد دفع المنکر بالمعروف، قال: فما
الشرف!. قال: اصطناع العشیرة، و حمل الجریرة قال: فما المروءة؟. قال:
العفاف و اصلاح المال، قال: فما الرأفة؟. قال: النظر فی الیسیر و منع
الحقیر، قال: فما اللؤم؟. قال: احراز المرء نفسه [خ. ماله] و بذله عرسه،
قال: فما السماح؟. قال: البذل فی العسر و الیسر. قال: فما الشح؟ قال:
أن تری ما فی یدیک شرفا، و ما أنفقته تلفا، قال: فما الاخاء؟. قال:
المواساة فی الشدة و الرخاء، قال فما الجبن؟. قال الجرأة علی الصدیق و
النکول علی العدو قال فما الغنیمة؟ قال:الرغبة فی التقوی و الزهادة فی
الدنیا هی الغنیمة الباردة. قال: فما الحلم؟ قال: کظم الغیظ و ملک
النفس، قال: فما الغنی؟ قال: رضی النفس بما قسم الله تعالی لها و ان قل، و
انما الغنی غنی النفس، قال: فما الفقر؟ قال: شره النفس فی کل شیء، قال:
فما المنعة؟ قال: شدة البأس و منازعة أعزاء الناس، قال: فما الذل؟ قال:
الفزع عند المصدوقة. قال: فما العی؟ قال: العبث باللحیة و کثرة النزق
[خ. البرق] عند المخاطبة، قال: فما الجرأة؟ قال: موافقة الأقران، قال: فما
الکلفة؟ قال: کلامک فیما لا یعنیک، قال: فما المجد؟ قال: أن تعطی فی الغرم و
تعفو عن الجرم، قال: فما العقل؟ قال: حفظ القلب کلما استوعیته، قال: فما
الخرق؟ قال: معاداتک امامک و رفعک علیه کلامک، قال: فما السناء؟. قال:
اتیان الجمیل و ترک القبیح، قال: فما الحزم؟ قال: طول الاناة و الرفق
بالولاة، قال: فما السفه؟ قال: اتباع الدناة و مصاحبة الغواة، قال: فما
الغفلة؟ قال: ترکک المسجد و طاعتک المفسد، قال: فما الحرمان؟ قال: ترکک حظک
و قد عرض علیک، قال: فما السید؟ قال: الأحمق فی ماله و المتهاون فی عرضه،
فیشتم فلا یجیب و المتهم بأمر عشیرته هو السید. فقال علی علیهالسلام: سمعت
رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یقول: «لافقر أشد من الجهل، و لا مال
أعود من العقل» [1] . حضرت علی علیهالسلام از فرزندش امام حسن علیهالسلام از موضوعاتی دربارهی جوانمردی سئوال کرد و پرسید؛ پسرم! فرهیختگی چیست؟ پاسخ داد: پدر جان فرهیختگی، جلوگیری از منکر است با معروف. پرسید: شرف چیست؟. پاسخ داد: خوش رفتاری با بستگان و تحمل بدرفتاری آنان (یعنی گذشت داشتن). پرسید: مردانگی چیست؟ پاسخ داد: پاکدامنی و ثروت را سر و سامان دادن. پرسید: رأفت چیست؟ پاسخ داد: توجه به اندک و جلوگیری از بیمقدار. پرسید: پستی چیست؟ پاسخ داد: پستی آن است که انسان به فکر جمع مال باشد و هیچ بهرهای از آن، همسرش نبرد. پرسید: بزرگواری چیست؟ پاسخ داد: بخشش در گشایش و تنگدستی. پرسید: خسیسی چیست؟ پاسخ داد: اینکه گمان بری که آنچه داری مایهی سربلندی توست و آنچه که انفاق کردهای تلف شده. پرسید: برادری چیست؟ پاسخ داد: یک رنگ بودن در آسایش و سختی. پرسید: ترس چیست؟ پاسخ داد: بیباکی نسبت به دوست و واهمه از دشمن. پرسید: غنیمت چیست؟ پاسخ داد: شوق به تقوا و چشم نداشتن به دنیا که غنیمتی است که بدون جنگ به دست میآید. پرسید: بردباری چیست؟ پاسخ داد: خویشتن داری و کف نفس. پرسید:
بینیازی چیست؟ پاسخ داد: بسنده نمودن نفس به آنچه که خداوند روزی او
ساخته، هر چند اندک باشد و بینیازی واقعی، بینیازی نفس است. پرسید: فقر چیست؟ پاسخ داد: طمع نفس به هر چیزی. پرسید:گردنفرازی چیست؟ پاسخ داد: زیاد خوش بودن و درگیر شدن با مقتدران جامعه. پرسید: خواری چیست؟ پاسخ داد: شیون به هنگام واقعهی ناگزیر. پرسید: درماندگی و ناتوانی در سخن گفتن به چیست؟ پاسخ داد: بازی با ریش و زیاد تف کردن به هنگام صحبت کردن. پرسید:جرأت چیست؟ پاسخ داد: شانه به شانهی همطرازان ساییدن. پرسید: تکلف (به زحمت افتادن) چیست؟. پاسخ داد: سخن گفتن در آنچه که به تو مربوط نیست. پرسید: بزرگواری چیست؟ پاسخ داد: اینکه در ورشکستگی هم بخشنده باشی و از خطای دیگران درگذری. پرسید: خرد چیست؟ پاسخ داد: حفاظت از قلب هر زمان که از آن رهنمود طلبی (یعنی: راز دل را نگهداری کنی.) پرسید: نابخردی چیست؟ پاسخ داد: ستیز با امام خویش و اینکه صدایت را در برابر او بلند کنی. پرسید: بزرگ منشی چیست؟ پاسخ داد: عمل خوب انجام دادن و از کار زشت رویگردان بودن. پرسید: احتیاط چیست؟ پاسخ داد: بردباری زیاد و همدلی با دوستان. پرسید: ابلهی چیست؟ پاسخ داد: دنباله روی فرومایگان و همنشینی با گمراهان. پرسید: غفلت چیست؟ پاسخ داد: ترک کردن تلاشگر و پیروی از ویرانگر. پرسید: محرومیت چیست؟ پاسخ داد: رها ساختن قسمتی که روزی توست. در حالی که به تو عرضه شده. پرسید:
گرگ صفت کیست؟ پاسخ داد: کسی است که در نگهداری ثروتش سست و نسبت به ناموس
خویش بیغیرت است. دشنام میشنود ولی پاسخ نمیدهد و همواره در کار
خویشاوندان خویش متهم به سستی است. چنین کسی گرگ صفت است. علی علیهالسلام
فرمود: از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که فرمود: «هیچ فقری
بدتر از جهل و هیچ ثروتی فراتر از عقل نیست.»)
[~hr~]پی نوشت ها: (1) 1- احقاق الحق، ج 19، ص 358 به نقل از مرآت المؤمنین، ص 212. 2- البدایة و النهایة (ابناثیر) ج 8، ص 44. 3- بحارالأنوار، ج 69، ص 194، ح 14. 4- تاریخ دمشق ابنمنظور، ج 7، ص 30. 5- تاریخ دمشق (ترجمة الامام الحسن علیهالسلام) ص 166، ح 279. و ص 162 ح 274، و ص 163، ح 275. 6- تحف العقول، ص 225. 7- تفسیر برهان، ج 4، ص 344. 8- حلیة الابرار، ج 3، ص 49، ب 8 به نقل از الفصول المهمة ص 959 و مطالب اسؤال، ج 2، ص 14. 9- حلیة الاولیاء، ج 2، ص 45. 10- کشف الغمة، ج 2، ص 142. 11- مجالس السنیة، ج 2، ص 244. 12-
مستدرک الوسایل ج 12، ص 59، ح 5 / 13505، و ص 438، ح 4 / 14562 و ج 7، ص
16، ح 13/7520، و ج 8، ص 336، ح 3 / 9592 به نقل از الخصال و ج 13، ص 50، ح
3 / 14709. 13- مسند الامام المجتبی علیهالسلام، ص 677، ح 1، و ص 108، ح 28، و ص 567، ح 1، و ص 549، ح 1، و ص 560، ح 17، و ص 563، ح 20 و 21. 14- معانی الأخبار (صدوق) ص 401، ح 62، و ص 245، ح 3، ص 247، ح 1. 15- موسوعة المصطفی و العترة، ج 5، ص 113 و 116. 16 - وسایل الشیعة، ج 9، ص 38، ح 10/11466، ب 5، و ج 11، ص 435، ح 8 / 15191.
نام کتاب : دانشنامه امام حسن علیه السلام نویسنده : جمعی از نویسندگان جلد : 1 صفحه : 237