فتوای بزرگی از سامرا صادر شد

ناصرالدین شاه قاجار در سال 1306 ق. برای سومین بار رهسپار اروپا گشت تا هر چه بیشتر و بهتر مشغول عیش و نوش های شاهانه گردد و در همین سفر تفریحی بود که امتیاز انحصار خرید و فروش توتون و تنباکوی ایران و صدور آن به خارج را برای مدت 50 سال به شرکت انگلیسی رژی داد، پس از آن که در این سفر گفتگوهای مقدماتی این قرارداد که به نام قرداد رژی معروف است در لندن انجام گرفت، در 28 رجب 1308 ق. در تهران به امضای ناصرالدین شاه رسید.
این قرارداد ننگین ماهیتأ استعماری و به زیان ملت و دولت ایران بود و انگلستان اهداف چندی را از این کار تعقیب می کرد از آن جمله:
1 - اعزام مبلغان فرهنگ منحط فرنگ، در لباس کارکنان کمپانی، چنان که نوشته اند: «در مدتی اندک، بیش از دویست هزار فرنگی به عنوان کارگزاران این شرکت به ایران اسلام هجوم آوردند و گروه گروه در شهرها و ولایات ایران مستقر شدند. [1] .
2 - استخدام مسلمانان در این شرکت برای استثمار و استعمار هر چه بیشتر آنها.
3 - ترویج فحشا و در نهایت استعمار و استثمار یک ملت و در یک کلمه، اشغال غیرمستقیم ایران.
قضیه چنان خفت بار و رسوا کننده بود که مردم به ویژه علمای کشور را به قیام واداشت؛ علمای تبریز ضمن تلگرافی به شاه نوشتند:
«با کمال حیرت مشاهده می کنیم که پادشاه ما کافه ی مسلمین را مثل اسیران به کفار می فروشد... مسلمانان مرگ را بر زیردست شدن کفار ترجیح می دهند.» [2] .
و در تلگرافی دیگر نوشتند: «42 سال است سلطنت می کنی، محض طمع، مملکت خودت را قطعه قطعه به فرنگی فروخته ای، خود دانی، اما ما اهالی آذربایجان خودمان را به فرنگی نمی فروشیم.» [3] .
علمای شهرهای دیگر سعی کردند تا شاه را از این قرارداد ننگ آور منصرف و او را وادار به لغو آن کنند، اما شاه که جز به عیش و نوش خویش فکر نمی کرد، وقعی به این هشدارها ننهاد.
چنان بود که روحانیون و علمای آگاه و بیدار، یکی پس از دیگری به هر طریقی که ممکن بود حوزه سامرا را - که آن روز خانه امید و پناهگاه مسلمانان بود - به یاری طلبیدند، تا این که در نهایت امر، آیت الله سید محمدحسن شیرازی معروف به میرزای بزرگ و زعیم حوزه ی سامرا و مرجع بزرگ آن روز، فتوای بسیار معروف خویش را در تحریم تنباکو صادر کرد و با این کار خداپسندانه، تمام رشته های استعمارگران و خود فروختگان را پنبه کرد...» در خصوص خاستگاه آن حماسه بزرگ که به حق حماسه ی فتوا نامیده شده و در مورد شأن صدور فتوای تحریم، آیت الله سید رضی شیرازی یکی از نوادگان میرزای بزرگ، از فرزند مرحوم آیت الله نایینی، آقا میرزا علی آقای نائینی نقل می کند که ایشان گفت: «از پدرم (مرحوم نایینی) شنیدم: در جریان دخانیه، بین میرزای شیرازی و ناصرالدین شاه، مکاتبات بسیاری شد. رفت و آمدهایی هم بود.» مرحوم میرزا، شبها با عده ای از شاگردان، جلوس داشت، در یکی از شبها، به آن عده از شاگردانش گفت: در جلسه ی آینده، هر کدام از شما، صورت تلگرافی مبنی بر تحریم تنباکو بنویسید و بیاورید. در جلسه ی بعد، هر کدام از افراد شرکت کننده نوشته ای آورده بودیم، خواندیم و خدمت میرزا تقدیم کردیم، میرزا پس از آن که تمام نوشته ها را گرفت، صورت تلگرافی را، خودش بیرون آورد و خواند: «الیوم، استعمال تنباکو و دخانیات، در حکم محاربه با امام زمان علیه السلام.»
و فرمود: «این تلگراف از ناحیه ی مقدسه، شرف صدور یافته است. این گونه فرمودند که صادر کنیم.» [4] .