کمیل بن زیاد از امیرالمومنین علیه‌السلام از نفس پرسش نمودند؛ آن حضرت علیه‌السلام به او فرمود: کدام نفس؟
کمیل گفت: مگر بیش از یک نفس هست؟
امام علیه‌السلام فرمود: بلکه چهار نفس است:
1- نفس نامی نباتی.
2- نفس حیوانی.
3- نفس ناطقه قدسی.
4- نفس کلی الهی.
و هر کدام از این نفوس، دارای پنج قوه و دو خاصه است.
1) نفس نامی نباتی
اما قوای پنجگانه نفس نامی نباتی عبارتند از:
1- ماسکه.
2- جاذبه.
3- هاضمه.
4- دافعه.
5- مربیه.
و دو خاصه آن عبارتند از: زیادت و نقصان و انبعاث آنها از کبد.
2) نفس حیوانی
و اما قوای پنجگانه نفس حیوانی:
1- شنوایی.
2- بینایی.
3- بویایی.
4- چشایی.
5- حس لامسه.
و دو خاصه آن؛ رضا و غضب و انبعاث آنها از قلب.
3) نفس ناطقه قدسی
و اما قوای پنجگانه نفس ناطقه:
1- فکر.
2- ذکر.
3- علم.
4- عمل.
5- انتباه.
و مرکز انبعاثی در بدن نداشته و بسیار به نفس ملکوتی شبیه است. و دو خاصه آن؛ نزاهت و حکمت است.
4) نفس کلی الهی
و اما قوای پنجگانه نفس کلی الهی:
1- بقای در فناء.
2- عز در ذل.
3- فقر در غنی.
4- صبر در بلا.
5- خوشی در رنج و زحمت.
و دو خاصه آن؛ حلم و کرم و منشا و مبدأ آن از خدای تعالی است که در قرآن کریم فرموده: و نفخنا فیه من روحنا؛ در آن از روح قدسی خویش بدمیدیم.
و بازگشت آن نیز به سوی اوست چنانچه فرموده: (یا ایتها النفس المطمئنة ارجعی الی ربک راضیة مرضیة)؛ ای نفس قدسی مطمئن و دل آرام به یاد خدا امروز به حضور پروردگارت باز آی که تو خشنود به نعمتهای ابدی او و او راضی از اعمال نیک توست. و عقل هم وسط و در میان همه این نفوس، تا کسی بدون فکر و اندیشه، سخنی بر زبان نیارد. [1] .