امررزه مِتُد تحقیق وشیوه های استنباط واجتهاد وکشف حقائق در محافل دانشگاهی، روش پراگماتیسمی است «اصالت تجربه و آزمایش».
طرفداران این روش می‌گویند:
تنها راه کشف حقیقت ها، تجربه و آزمایش است، واگر چیزی با تجربه مادّی کشف نشود، وجود ندارد.
در حالی که بسیاری از واقعیت‌ها را نمی‌شود با تجربه مادّی کشف نمود، پس اصالت تجربه، و پراگماتیسم بگونه مطلق درست نیست، بلکه تنها به عنوان یکی از روش‌های تحقیق پذیرفته شده است که امام علی علیه السلام فرمود:
لَیسَتِ الرَّوِیةُ کَالْمُعَاینَةِ مَعَ الْإِبْصَارِ؛ فَقَدْ تَکْذِبُ الْعُیونُ أَهْلَهَا، وَلَا یغُشُّ الْعَقْلُ مَنِ اسْتَنْصَحَهُ.
(اندیشیدن همانند دیدن نیست، زیرا گاهی چشم‌ها دروغ می‌نمایاند، امّا آن کس که از عقل نصیحت خواهد به او خیانت نمی‌کند.) [1] .
پس باید از روش‌های مختلف استفاده کرد:
اوّل - مشاهده و تجربه
دوّم - تفکّر و اندیشه
یک تجربه عملی
در آن روزگاران که روش تجربی در بسیاری از محافل مطرح نبود، حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام گاهی که ضرورت داشت با روش تجربی مشکلات را پاسخ می‌داد.
چون هنوز روح جاهلیت در مردم زنده بود، و دختر داشتن را خوش نداشتند، دو زن که در همسایگی یکدیگر بوده، و شگفت آن که در یک شب زائیدند، با پول دادن به قابله پسر و دختر را جابجا کردند.
امّا زنی که پسر زائیده بود، توجّه داشت و راضی نشد.
هر کدام ادّعا می‌کردند پسر از آن اوست، و دختر بیچاره بی‌طرفدار ماند.
برای حلّ اختلاف شکایت به امام بردند،
امام علی علیه السلام ادّعای هردو را شنید و قضاوت کرد که حل آن در قرآن است:
لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الأُنْثَیین
«پسر دو برابر دختر ارث می‌برد»
حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام دستور داد:
شیر هردو زن را در ظرفی به یک اندازه بدوشند، زنی که شیر او سنگین تر است، پسر از آن اوست. [2] .