برای حفظ آمادگی رزمی باید بگونه‌ای حساب شده، دست به مانورهای نظامی زد؛
در مانورهای نظامی
و جنگ با دشمن فرضی
و پیاده روی‌های طاقت فرسای نظامی
هم نیروهای نظامی با انواع تمرینات برای دفاع و نبرد آماده می‌شوند،
و هم روش کاربُرد اسلحه‌ها را فرا می‌گیرند.
در مانورهای حساب شده نظامی میزان قوّت و ضعف افراد، درجات ایمان و شهامت و جسارت مبارزان، و نوع آمادگی و لیاقت افراد، مشخّص می‌گردد؛
و سستی و فراموشی از میان می‌رود؛
با برّرسی مباحث آموزش نظامی در نهج‌البلاغه با شگفتی فراوان می‌نگریم که:
هم آموزش نظامی مورد توجّه است؛
و هم مانورهای حساب شده تحقّق می‌پذیرد.
و جالب آنکه تمام دستورالعمل‌های نظامی، و احتیاطهای رزمی، در مانورها، دقیقاً رعایت می‌گردد و فرامین وحی گونه حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در حرکت سپاه، و تثبیت مواضع، و حفظ نیروهای خودی، و ارزیابی دقیق دشمن بی‌مانند است.
امروزه در دانشکده‌های نظامی با تیزبینی‌های بایسته و تجربیات گوناگون، به اُفق بیکرانه نهج‌البلاغه دارند نزدیک می‌شوند.
امام علی علیه السلام ضمن فرمان حرکت سپاه خود به فرماندهی معقل بن قیس، که باید تا مرزهای شام پیش روی کنند، دستور می‌دهد:
اتَّقِ اللَّهَ الَّذِی لاَ بُدَّ لَکَ مِنْ لِقَائِهِ، وَلاَ مُنْتَهَی لَکَ دُونَهُ.
وَلاَ تُقَاتِلَنَّ إِلاَّ مَنْ قَاتَلَکَ. وَسِرِ الْبَرْدَینِ، وَغَوِّرْ بِالنَّاسِ، وَرَقِّهْ فِی السَّیرِ، وَلاَتَسِرْ أَوَّلَ اللَّیلِ، فَإِنَّ اللَّهَ جَعَلَهُ سَکَناً، وَقَدَّرَهُ مُقَاماً لاَ ظَعْناً، فَأَرِحْ فِیهِ بَدَنَکَ، وَرَوِّحْ ظَهْرَکَ.
فَإِذَا وَقَفْتَ حِینَ ینْبَطِحُ السَّحَرُ، أَوْ حِینَ ینْفَجِرُ الْفَجْرُ، فَسِرْ عَلَی بَرَکَةِ اللَّهِ.
فَإِذَا لَقِیتَ الْعَدُوَّ فَقِفْ مِنْ أَصْحَابِکَ وَسَطاً، وَلاَ تَدْنُ مِنَ الْقَوْمِ ذُنُو مَنْ یرِیدُ أَنْ ینْشِبَ الْحَرْبَ، وَلاَ تَبَاعَدْ عَنْهُمْ تَبَاعُدَ مَنْ یهَابُ الْبَأْسَ، حَتَّی یأْتِیکَ أَمْرَی، وَلاَ یحْمِلَنَّکُمْ شَنَآنُهُم عَلَی قِتَالِهِمْ، قَبْلَ دُعَائِهِمْ وَالْإِعْذَارِ إِلَیهِمْ.
(از خدا بترس، همان خدائی که به ناچار باید ملاقاتش کنی، وسرانجامی جز حضور در پیشگاهش نداری؛
جز با کسی که با تو بجنگد پیکار مکن.
صبح و عصر حرکت کن و هنگام گرمی روز به لشکر استراحت ده؛
در پیمودن راه آرامش به خرج ده.
در ابتدای شب کوچ مکن که خداوند شب را وسیله آرامش قرار داده و آن را برای اقامت و توقف تعیین کرده، نه کوچ کردن و مسافرت.
بنابر این شب هنگام بدنت را آرام کن و مرکبها را نیز آسوده بگذار.
پس آنگاه که توقف نمودی به هنگام سحر یا وقتی که سپیده دمید، بایاری خدا حرکت کن.
هرگاه دشمن را ملاقات کردی در میان یارانت قرار گیر.
نه آن قدر به دشمن نزدیک شو که خیال شود آتش جنگ را تو می‌خواهی روشن‌کنی و نه آنقدر دور بایست که گمان برده شود از نبرد می‌ترسی.
(چنین باش) تا فرمان من به تو برسد (امّا به هوش باش) پیش از آنکه آنها را به صلح و مسالمت و راه خدا دعوت کنی و راه عذرشان را درپیشگاه خداوند ببندی؛ به خاطر عداوت خصوصی با آنها پیکار نکنی». [1] .
در این دستور العمل، برای یک مانور نظامی حساب شده، تقوا و خدا ترسی، خداگرائی و شهادت طلبی، همراه با تاکتیک‌های رزمی مطرح است،
و شیوه صحیح برخورد با دشمن، و روش درست حرکت سپاه با احتیاطهای فوق العاده آموزش داده می‌شود، که؛
هم به سلامت و شادابی نیروهای رزمی توجّه می‌شود؛
و هم استراحت و تندرستی اسبان وارد شونده در پیکار فراموش نمی‌گردد.
نسبت به مانور نظامی توجّه به چند نکته ضروری است، مانند: