عبارتست از توجّه مافوق بمادون فلذا علم حقتعالى بنظام احسن و اتمّ را از

مصاديق همين تعريف قرار داده‌اند.

مرحوم مصنّف معناى دوّمى را براى آن نقل نموده كه عبارتست از احكام و

اتقان فعل بطورى كه مصالح و منافع كثيره‌اى بر آن مترتّب شود همچون حركت‌

افلاك و نجوم و كرات على الخصوص حركت خورشيد و تابش آن بر ذرّات و

موجودات ارضى كه منشاء خيرات و بركاتى است كه لا تعدّ و لا تحصى و چ نان چ ه‌

مرحوم مصنّف فرموده اين معنا مآلش بقدرت است همانطورى كه معناى اوّل‌

مرجعش به اعلى مرتبه علم است.

قوله: و قد تطلق على الاحكام و الاتقان: ضمير نائب فاعلى در « تطلق » به‌

عنايت راجع است.

قوله: بحيث يترتّب عليه: ضمير در « عليه » به فعل عود مى‌كند.

قوله: و هى بهذا المعنى: ضمير « هى » به عنايت راجع بوده و مشار اليه « هذا »

معناى دوّم عنايت مى‌باشد.

قوله: كما انّها: يعنى انّ العناية.

قوله: و لمّا كانت الحكمة ايضا تطلق: يعنى چ ون حكمت به معناى دوّم عنايت‌

نيز استعمال مى‌شود لا جرم مى‌توان گ فت هر كدام از اين دو « حكمت- عنايت»

مقتضى هستند كه ممكنات بغايت و هدف و غرض خود رسيده و بدين وسيله خيرات‌

و منافع انتشار پ يدا كند.

قوله: و ذانك منافيان: مشار اليه « ذانك » قسر دائم و قسر اكثرى مى‌باشد.

قوله: مقتضى هاتين: مشار اليه « هاتين » حكمت و عنايت مى‌باشد.

علّيّت و معلوليّت غايت‌

غايت نسبت بفعل دو نحو ملاحظه مى‌شود:

اوّل: بلحاظ ماهيّتش كه به اين نظره علّت فاعلى محسوب مى‌شود چ ه آنكه‌

غايت و غرض اگر بتاتا نبود اساسا فعل مثمرى در خارج محقّق نمى‌شد پ س در واقع‌

فاعل بفعل حقيقت غرض و ماهيّت غايت است.