سپس مصنّف مى‌فرمايد:

اگر « كاف » در « كصور » تمثيليّه باشد مراد بصور معنائى است همچون‌

خيالات بنا بر اينكه علم به آنها بواسطه انشاء و فعاليّت ذهن باشد.

و اگر كاف تشبيهيّه باشد مقصود تشبيه فعل بقبول است بنا بر اينكه بحلول‌

قائل باشيم و شرح و تقرير آن اينستكه بگوئيم:

وقتى علم نفس باين صور در حاليكه صور مقبول و نفس قابل فرض گ رديد و

نسبت مقبول بقابل بالامكان دانسته شد حضورى باشد پ س علم علّت فاعليّه بمعلول‌

بطريق اولى بايد حضورى باشد زيرا نسبت معلول به فاعل بالوجوب است مخصوصا

كه فاعل حقتعالى بوده كه معلول را از ليس محض و عدم بحت به ايس و جهان‌

هستى آورده و معطى كمال هرگز خود فاقد آن نبوده و از حيطه وجود و سعه نورش‌

هرگز معلول پ نهان و مخفى نمى‌ماند پ س در معطى كمال چ ه احتياجى به صورت‌

است تا آنرا وسيله براى انكشاف معلول برايش قرار داد.

سپس در تعريف علم حصولى و حضورى مى‌فرمايد:

اوّل يعنى علم حصولى عبارتست از صورت شيئى كه براى شيئ حاصل‌

شود.

و دوّم يعنى علم حضورى عبارتست از حضور الشّيئ يعنى نفس آن شيئ نه‌

صورتش براى شيئ ديگر و از اينرو حضرات گ فته‌اند:

علم حضورى عبارتست از علمى كه عين معلوم خارجى است.

شرح فارسى:

توضيح‌

تقسيمات علم‌

براى علم تقسيماتى است كه ذيلا درج مى‌شود:

1- علم يا حصولى است و يا حضورى.

علم حصولى: قبلا تعريفاتى كه گ ذشت راجع به همين قسم از علم بود و

گ فتيم كه مصنّف تعريفى را اختيار كرده‌اند كه از مقوله كيف مى‌باشد و در اينجا

دو مرتبه آن تعريف را آورده (صورة حاصله از شيئ).