ج: ليس العمل الّا ... الشريف (سلاح، سلاح، سلاح)

د: لا يخطب فى الحرب خطيب الّا ... النيران (السن، السن، السن)

ه: ما فى المدرسة احد الّا ... (اخوك، اخاك، اخيك)

و: سلكت فلاة ليس فيها انيس الّا ... (وحوشها، وحوشها، وحوشها)

ز: لا يقم احد الا ... (علىّ، عليا، على)

ح: ينجح التلاميذ الّا ... (الكسول، الكسول، الكسول)

6- جمله زير را تركيب كرده و اعراب كلماتش را بيان كنيد:

حق الوالد على الولد ان يطيعه فى كلّ شى الّا فى معصية اللّه سبحانه‌

( نهج البلاغه قصار الحكم 399)

جواب‌

1- نصب مستثنا در موارد ذيل واجب است:

الف: در كلام تام موجب مانند: جائنى القوم الّا زيدا

ب: در موردى كه مستثنا منقطع باشد: ما جائنى القوم الا حمارا

ج: در جائى كه مستثنا مقدّم بر مستثنا منه باشد مانند: ما جائنى الّا اخاك احد

د: مستثنائى كه بعد از « عدا » و « خلا » يا « ما خلا» و « ما عدا» و « ليس » و « لا يكون» باشد مانند: جائنى ما خلا زيدا.

2- مستثناى مفرّغ عبارت است از مستثنائى كه بعد از « الّا » آمده و مستثنا منه آن در كلام نباشد مانند: ما جائنى احد الّا زيد و اين قسم از مستثنا بحسب عوامل اعراب مى‌گيرد يعنى اگر عامل در مستثنا منه، عامل رفعى باشد مستثنا مرفوع بوده مانند مثال مزبور و اگر عامل نصبى باشد مستثنا منصوب مى‌گردد مانند: ما رأيت الّا زيداو اگر عامل جرّى باشد مستثنا مجرور مى‌باشد نظير: ما مررت الّا بزيد.

3- اعراب كلمه « غير » در وقتى كه براى استثنا استعمال شده باشد همچون مستثنا به « الّا » است يعنى در هركجا كه مستثنا به الّا منصوب بود « غير » نيز منصوب بوده و در هر موردى كه اين مستثنا مرفوع يا مجرور استعمال مى‌شد لفظ « غير » نيز