وجه دوّم از جمع بين اخبار متعارضه‌

وجه دوّم از جمع بين اين اخبار آنستكه بگوئيم ........ و حاصل آنچه فرموده اينست:

اخبار مانعه را حمل مى‌كنيم بر فرد شايع آن عصر و زمان يعنى عصر عبّاسيان و امويان و فرد شايع غناء در عصر مزبور در آن زمان اين بود كه غناء را بطرز لهو عملى مى‌ساختند يعنى مجالس فجور و فسوق ترتيب مى‌داده و در آن از خمور و عمل بملاهى استفاده كرده و نيز در آن محافل زنان و مردان بطور مختلط شركت داشته و همواره زنان بمطالب باطل تكلّم مى‌كردند و آنها را بسمع مردان مى‌رساندند.

و بديهى است حمل لفظ « الغناء » كه مفرد معرّف است بر اين افراد شايع در آن زمان هيچ بعيد نيست. سپس روايت على بن جعفر را كه بعدا نقل خواهد شد و نيز روايت « اقرأ و القرآن» كه قبلا نقل شد را ذكر كرده و پس از آن اين عبارت معصوم عليه السّلام را كه « ليست بالّتى يدخل عليها الرّجال» را جهت تأييد حمل مذكور نقل نموده است و پس از آن فرموده:

در اين حمل اشعار و اشاره است باينكه منشاء منع در غناء پاره‌اى از امور محرّمه بوده كه با غناء همراه و مقرون قرار مى‌دادند همچون لهو و غير آن.

و سپس سخن را ادامه داده تا جائيكه فرموده:

در تعدادى از اخبار منع از غناء مضمونى آمده كه مشعر است باينكه غناء چون لهو و باطلست حرام مى‌باشد پس در هرموردى كه عنوان لهو و باطل صادق بود البّته بايد حكم بحرمت نمود و در غير آن حرمت بدون دليل مى‌باشد و پرواضح است كه صدق ايندو عنوان (لهو و باطل) در قرآن و ادعيّه و اذكارى كه با اصوات و الحان خوش خوانده مى‌شوند و انسان را بياد بهشت آورده و شوق به عالم بالا را در شخص تهييج مى‌نمايند محلّ تأمّل است.

پس از آن فرموده:

از اين بيانات و تفاصيل كه بگذريم بين اخبار غناء و اخبار بسيار ديگر كه بحد تواتر رسيده و جملگى بر فضيلت قرائت قرآن و ادعيه و اذكار با صوت حسن و