ترجمه:

تابع بودن خصوص دلالت تصديقى نسبت به اراده و دلالت نبودن تصوّر در واقع‌

مرحوم مصنّف مى‌فرمايد:

معروف بين ارباب اصطلاح آنستكه دلالت اوّلى يعنى تصوّرى معلول وضع مى‌باشد باينمعنا كه دلالت وضعيّه همان دلالت تصوّرى است و بايد بگوئيم همين معنا مراد كسى است كه مى‌گويد:

دلالت تابع اراده نبوده بلكه تابع علم سامع بوضع مى‌باشد.

ولى حقّ از نظر ما اينستكه:

دلالت تابع اراده است و تا آنجائيكه ما مى‌دانيم اوّلين كسى كه باين امر متنبّه گرديده مرحوم خواجه نصير الدّين طوسى اعلى اللّه مقامه مى‌باشد.

و وجه اين گفتار آنستكه:

دلالت در حقيقت منحصر در دلالت تصديقى بوده و دلالت تصوّرى را كه دلالت ناميده‌اند واقعا و در نفس الامر دلالت نيست و اگر مى‌بينيم كه آنرا باين نام خوانده‌اند، از باب تشبيه و تجوّز است زيرا دلالت تصوّرى حقيقتا از باب تداعى معانى بوده كه به كوچكترين مناسبتى حاصل مى‌شود.

پس در نتيجه بايد گفت:

تقسيم دلالت به تصديقيّه و تصوّريّه، تقسيم شيئ است به خود و غير خود.

بيان مراد

حاصل فرموده مصنّف (ره) اينستكه:

معروف بين اهل فنّ است كه دلالت تصوّريّه تابع و معلول وضع مى‌باشد.

و مقصودشان از اين عبارت آنستكه دلالت وضعيّه‌اى را كه در مقابل دلالت طبعيّه و عقليّه قرار مى‌دهند مرادشان از آن دلالت تصوّريّه است.

و همين معنا مقصود كسانى است كه گفته‌اند:

دلالت تابع اراده نبوده بلكه معلول علم سامع به وضع مى‌باشد يعنى پس از