9- اسم آلت مثل: مقراض.

مشتقّ در اصطلاح اصولى‌ها

از نظر اصوليّون مشتقّ كلمه‌اى است كه دلالت كند بر ذات متّصف بصفتى كه از ذات خارج بوده و از آن زائل شدنى باشد اعمّ از آنكه در اصطلاح نحوى‌ها مشتقّ شمرده شده يا جامد محسوب گردد چنانچه الفاظ زوج، اخ، رق از نظر نحوى‌ها جامد بوده ولى در اصطلاح اهل اصول مشتقّ مى‌باشند.

نسبت بين مشتقّ از نظر اصولى‌ها و مشتقّ باصطلاح نحوى‌ها

بين ايندو اصطلاح عموم و خصوص من وجه مى‌باشد يعنى هركدام از ديگرى باعتبار جهتى از جهات اعمّ محسوب مى‌گردد چه آنكه مشتقّ نحوى هركلمه‌اى است كه از كلمه ديگر اخذ شده باشد اعمّ از آنكه بر ذات قابل حمل بوده همچون كلمه « ضارب » كه مى‌توان گفت: زيد ضارب.

يا چنين قابليّتى را نداشته باشد نظير افعال كه حملشان بر ذات اشتباه و غير صحيح است.

و مشتقّ اصولى هركلمه‌اى است كه دلالت بر ذاتى نمايد كه متّصف به صفتى خارج از آن كند اعمّ از آنكه از كلمه ديگر اخذ شده مانند « ضارب » يا اينطور نبوده بلكه جامد باشد مثل الفاظ « اخ » ، « رق » ، « زوج » .

بنابراين بين ايندو اصطلاح يك مادّه اجتماع وجود داشته و دو مادّه افتراق.

امّا مادّه اجتماع:

كلمه‌اى است كه از كلمه ديگر اخذ شده و در عين حال بر ذاتى دلالت كند كه متّصف بصفتى خارج از آن نمايد همچون « ضارب » كه باصطلاح نحوى و اصولى مشتقّ محسوب مى‌شود.

امّا مادّه افتراق از طرف اصطلاح نحوى‌ها:

يعنى كلمه‌اى از نظر اصوليّون مشتقّ باشد ولى نحات آنرا مشتقّ نخوانده‌