ترجمه:

بحث سيزدهم: ترادف و اشتراك‌

در امكان ترادف و اشتراك سزاوار نيست كسى اشكال و ايراد نمايد، بلكه در وقوع ايندو در لغت و زبان عربى نيز جاى شبهه و اشكال نيست لذا بگفتار كسانى كه آنرا انكار نموده‌اند وقعى نبايد نهاد چه آنكه اين لغات عربى در دسترس ما بوده و بر همگان واضح و روشن است كه ترادف و اشتراك در اين زبان واقع بوده بطورى كه احتياج به اثبات و اقامه دليل و برهان ندارد.

ولى آنچه قابل ذكر بوده و شايسته است در آن صحبت كنيم سخن در منشاء وجود و كيفيّت پيدايش ايندو مى‌باشد لذا مى‌گوئيم:

ممكنست تحقّق و وجود ايندو مستند به واضع واحدى باشد باين بيان كه شخص واحدى مثلا دو لفظ را براى معناى واحدى جعل و وضع نموده تا بدين ترتيب ترادف بوجود آمده يا لفظ واحدى را براى دو معنا اختراع كرده تا اشتراك پيدا شده باشد.

و محتمل است بگوئيم ايندو مستند به وضع واضعين متعدّد مى‌باشند مثلا:

قبيله‌اى لفظى را براى معنائى و قبيله ديگر لفظ ديگرى را در قبال همين معنا وضع نموده‌اند يا گروه و جماعتى لفظى را براى معنائى و دسته ديگر همان لفظ را در مقابل معناى ديگر قرار داده‌اند و وقتى اين لغات را جمع و گردآورى نموده و بملاحظه اينكه تمام از لغات صحيح عرب محسوب شده بطوريكه تبعيّت جملگى لازم و حتمى است مشاهده مى‌كنيم كه پس از ثبت و ضبط آنها در كتب لغت و فرهنگ ترادف و اشتراك حاصل گرديده.

سپس مرحوم مصنّف مى‌فرمايند:

ظاهرا احتمال دوّم به واقع نزديك‌تر است چنانچه برخى از مورّخين و كسانيكه تاريخچه لغات را ذكر كرده‌اند بآن تصريح نموده‌اند و اگر نتوانيم آنرا بطور حتم و قطع اثبات كنيم لااقلّ مى‌شود در باب كيفيّت پيدايش ترادف و اشتراك حكم به اغلب بودن آن نمود و بدين ترتيب ظنّ بآن پيدا كرد و لذا از علماء و