شعور و ادراك انسان، اعصاب و مواد خاكسترى مغز، مؤثر بوده و دخالت كامل دارند، و امّا حقيقت روح همين فعل و انفعال اعصاب و مواد بدن است، و يا اين كه همه اين ها ابزار، شرايط فعاليت روح با بدن انسان مى باشد. هرگز از دلايل تجربى، نظر نخست استفاده نمى شود.

اگر دلايل مدعيان تجرد روح كه در فلسفه «صدر المتألهين» به دلايل دهگانه معروف است، به روشنى پيراستگى روح را از ماده ثابت نمود، اين نوع تجارب و آزمايش، در برابر آن نقش و تأثيرى نخواهند داشت، بلكه با عقيده آنان مخالف نخواهد بود، زيرا مدعيان تجرد روح، همگى مى گويند، روح انسان يك نوع تعلق خاصى (از قبيل تعلق تدبيرى) به بدن دارد، و فعاليت روح در جهان خارج، بدون يك رشته ابزار واسباب، امكان پذير نيست و سلولهاى مغز و اعصاب و فعل و انفعالهاى شيميايى مغز، همگى ابزار و ا سباب روح به شمار مى روند. كه كارهاى روح به وسيله آنها صورت مى پذيرد.

اگر در موقع شعور و ادراك، در موقع حالات روحى و روانى، فعل و انفعالهاى شيميايى در مغز و اعصاب صورت مى گيرد، و يا در مواقعى كه انسان صدمه مغزى مى بيند قسمتى از آگاهيهاى خود را از دست مى دهد و ... همگى به خاطر اين است كه فعاليت روح در اين جهان به وسيله بدن است طبعاً در موقع ادراك، بايد در نقاط حساس بدن اثرى ظاهر گردد و يا اگر ابزار، صحت و سلامت خود را از دست داد، آثار روحى آن كم رنگتر شود.

بنابر اين، دانشمندان مادى هرچه هم از علوم مادى كمك بگيرند و آزمايش هاى خود را دوچندان سازند، بيش از اين نتيجه نخواهند گرفت كه مغز و اعصاب و ديگر اعضاى حساس بدن، در تحقّق ادراك، نقش مؤثرى دارند، و امّا آيا حقيقت روح و روان، همين ابزار، و آثار شيميايى و فيزيكى است هرگز از اين تجربيات، چنين نتيجه اى به دست نمى آيد.