الفريدة الرابعة:

في دفع شبهات تورد على القول بالمعاد الجسماني‌

[1] منها: «شبهة الآكل و المأكول» [2]، تقريرها، أنّه إذا صار إنسان غذاء لإنسان آخر، فالأجزاء المأكولة، إمّا أن يعاد في بدن الآكل، أو في بدن المأكول، و أيّا ما كان،

شبهه اول امتناع اعاده معدوم است كه ادعاى بداهت شده است در امتناع اعاده بشخصه و عينه ... شبهه دوم شبهه آكل و مأكول است كه شبه عويصه است براى بعضى ... شبهه سوم شبهه تناسخ است ...

اين كمترين در «هزار و يك نكته» گفته است: «نكته 396، خوراك با خورنده مانند است، روان خوراك جانور نگردد پس شبهه آكل و مأكول را اساس نبود فافهم.

و به بيان ديگر انسان را دو بدن است يكى بدن دنياوى كه به غذاى جسمانى رشد و نمو مى‌كند و اگر غذا از او گرفته شود كاسته مى‌گردد كه غذا اجزاى اين جسم شود، و بدن دوم بدن أخراوى است كه در طول اين بدن است و با وى محشور مى‌شود كه غذاى جسمانى جزء وى نمى‌شود بلكه غذاى او علم و عمل است كه مادّه بدن اخراوى او مى‌باشد، و غذاى جسمانى براى نفس ناطقه قدسيه معدّ است كه به إعداد آن اين بدن أخراوى را بمثال بدن دنياوى مى‌سازد كه خوراك خاك و ديگر عناصر نمى‌گردد و طعمه حيوانات نمى‌شود، پس شبهه آكل و مأكول شبه‌اى واهى است و معاد جسمانى بر قوت خود باقى است. تفصيل بيان اين دو بدن و كيفيت ساختن را از اسرار الآيات صدر المتألهين از ص 61 تا 64 چاپ سنگى، و نيز در آخر فصل ششم طرف دوم مسلك خامس اسفار (ط 1- ج 1- ص 319) طلب بايد كرد، و راقم در رساله اتحاد عاقل به معقول نيز عنوان كرده است». (ح. ح)

[2] المبدأ و المعاد، ملا صدرا، ص 396، تصحيح سيد جلال الدين آشتيانى، ط انجمن حكمت و فلسفه. (م. ط)