14. احكام وضعيّه‌

به مبحث «حكم وضعى» رجوع شود.

15. اخبارى‌

ديدگاه اخبارى‌ها در مقابل اصوليين قرار دارد. اينكه اخبارى‌ها چه كسانى هستند و مسلك آنان چيست و يا علت پيدايش آنان چه بوده است؟ به مقدمه همين كتاب «تاريخچه ظهور علم اصول» مراجعه شود كه براى يادآورى به اشاره‌اى اكتفا مى‌كنيم.

در رابطه با استفاده از قرآن، عده‌اى نظير فرقه اسماعيليه ظواهر قرآن را براى همگان قابل درك و فهم مى‌دانستند. در مقابل، گروهى به نام «اخباريين» از فرقه اماميه، آنان معتقدند كه ظواهر قرآن قابل بهره‌بردارى همگان نيست. و تنها نصوص قرآن را قابل استناد مى‌دانند. مثلا «ابن قيّم» فقيه اخبارى مى‌گويد: «عقل و فلسفه زاييده شك است، رستگارى در پيروى از نصوص شرع است.» [1] همچنين اخبارى‌ها معتقد بودند، ائمه اطهار مى‌بايست معناى قرآن را براى ما روشن كنند، زيرا در روايات از «تفسير به رأى» منع گرديده است. و افراد را از اين عمل ممنوع ساخته‌اند. و چون در عمل به «ظاهر»، از عقل بايد استمداد بجوييم، و استدلالات عقلى نيز هيچ‌گونه ارزشى ندارد. پس عمل به ظاهر صحيح نيست. على هذا اگر آيه‌اى در دلالت خود نص و صريح نباشد، عمل به آن ممنوع است. مگر حديثى از ائمه در مورد تفسير آن وارد شده باشد، كه در چارچوب آن حديث عمل مى‌كنيم. به همين دليل در اصطلاح اصول فقه آنان را «اخباريين» گويند. آنان حتى در اصول دين هم به اخبار عمل مى‌كنند، و استدلالات عقلى را بى‌ارزش مى‌شمارند، لذا شيخ طوسى در كتاب عدّة الاصول آنان را مقلده مى‌نامد.

اما اكثريت قاطع اماميه كه طرفدار اجتهادند، معتقدند كه ظواهر قرآن قابل استناد است. در جواب اخباريين گفته شده: بهره‌بردارى از قرآن تفسير نيست. مثلا شيخ انصارى مى‌گويد [2]: منظور از تفسير، كشف قناع يعنى پرده‌بردارى است، در حالى كه در مورد ظواهر پرده‌اى وجود ندارد تا برداشته شود. و پرده‌بردارى در مورد بطون قرآن صادق است. صاحب قوانين الاصول به نقل از طبرسى مى‌گويد: تفسير عبارت از: كشف المراد عن اللفظ و قبل كشف الغطاء. [3]

اماميه در حالى كه معتقد به «انّ دين الله لا يصاب بالعقول» [4] (دين خدا به‌وسيله عقول به چنگ نمى‌آيد) هستند. اما نه تنها در استنباط احكام شرع از عقل استفاده مى‌كنند، بلكه در اصول دين تنها وسيله شناخت را عقل مى‌شناسند؛ و تقليد در اصول دين را باطل مى‌دانند.