469. موافقت و مخالفت‌ [1]

آيا لازم است شخص مكلف در مقام انجام وظيفه به‌گونه‌اى عمل كند كه عمل او موافق احكام شرعى باشد، يا عدم مخالفت كافى است؟ به ديگر سخن آيا موافقت لازم است يا تنها مخالفت حرام است؟ حقيقت اين است كه بين احكام فرعى و اصول اعتقادى تفاوت است، زيرا در احكام شرعيه فرعيه قطعا مخالفت عملى حرام است، ولى مخالفت التزامى حرام نخواهد بود. يعنى اگر كسى اعتقاد به عملى نداشته باشد درعين‌حال آن عمل را انجام دهد، تكليف خود را انجام داده است. مثلا مى‌دانيم كه دفن ميّت واجب است و شخصى بدون اعتقاد به اين وجوب مرده‌اى را دفن كند، در آن صورت واجب را انجام داده، در نتيجه مستحق عقاب و كيفر نخواهد بود. و اما در اصول اعتقادى، مخالفت عملى و التزامى هر دو حرام است.

تذكر: در صورتى كه انسان علم به تكليف داشته باشد، در آن مورد موافقت عملى كه موجب قطع باشد و يا مخالفت عملى كه قطع‌آور باشد متصوّر است. اما در موردى كه دوران امر بين وجوب و حرمت باشد ممكن نيست عملى موجب قطع به موافقت يا مخالفت گردد. مثلا انسان منافقى از دنيا رفته نمى‌دانم آيا دفن بدن ميّت منافق واجب است يا حرام؟ در اين صورت از دو حال خارج نيست يا اقدام به دفن آن منافق مى‌كنيم و يا او را رها مى‌كنيم. طبعا هيچ‌يك از دفن و عدم دفن موجب قطع به موافقت يا مخالفت نخواهد بود، بلكه موجب موافقت يا مخالفت احتمالى است. البته در مورد دوران موافقت يا مخالفت التزامى امكان دارد. با اين توضيح كه در مثال فوق التزام به هيچ‌يك از وجوب و حرمت پيدا نمى‌كند. در نتيجه ممكن نيست در مورد دوران انسان با ترك يا انجام دادن عملى موافقت يا مخالفت قطعى را به دست آورد. اما التزام قلبى به حكم الهى واقعى ممكن است. [2]

470. موسّع و مضيّق‌

به مبحث «واجب موسّع» رجوع شود.

471. موضوع علم اصول‌ [3]

در اين عنوان به سه مطلب اشاره مى‌شود: 1. تمايز علوم؛ 2. موضوع علوم؛ 3. موضوع علم اصول.

دو مطلب اول در كتاب نهاية الاصول‌ [4] چنين توضيح داده شده: قدما در دو چيز اتفاق دارند،