413. مخصّص مبيّن‌

به مخصّصى كه معنى آن كاملا روشن باشد، و هيچ ابهام و اجمالى در آن نباشد، «مخصّص مبيّن» نامند. به مبحث «مجمل و مبيّن» رجوع شود.

414. مخصّص متّصل‌

هرگاه متخصّص به عام چسبيده و همراه آن باشد، به آن «مخصّص متّصل» گويند. خداوند مى‌فرمايد: «انسان‌ها همه زيان‌كارند الّا مؤمنين» [1] در اصل 37 قانون اساسى آمده است: «اصل برائت است، و هيچ‌كس از نظر قانون مجرم شناخته نمى‌شود مگر اينكه جرم او در دادگاه ثابت گردد.» در دو عبارت فوق كلمه «الّا» و «مگر» مخصّصى هستند كه همراه عام آمده‌اند.

مخصّص متّصل بر پنج قسم است: 1. صفت مثل: «علماى عادل را احترام كن»؛ 2. شرط مثل: «اگر علماء عادل‌اند، آنان را احترام كنيد.»؛ 3. استثناء مثل: «به جز محمد همه علماء را احترام كن.»؛ 4. بدل بعض از كلّ مثل: «تمام انديشمندان حقوق را احترام كن.»؛ 5. غايت مثل: ماده 833 قانون مدنى «ورثه نمى‌تواند در موصى به تصرّف كند، مادام كه موصى له ردّ يا قبول خود را به آنان اعلام نكرده است.»

415. مخصّص مجمل‌

مجمل در برابر مبيّن است، و آن مخصّصى است كه مفهوم يا مصداق آن مبهم و داراى اجمال باشد.

به مبحث «مجمل و مبيّن» رجوع شود.

416. مخصّص منفصل‌

مخصّص منفصل مخصّصى است كه به عام نه چسبيده، بلكه در كلامى ديگر به صورت مستقل آمده باشد كه عرف آن را جزء جمله عام يا ملحقات آن به شمار نمى‌آورد. مخصّص منفصل نيز يا لبّى است و يا لفظى.

417. مخصّص منفصل لبّى يا عقلى‌

مثال: رأى شماره 335 مورخه 26/ 1/ 1326 شعبه سوم ديوان كشور در مورد اعمال ماده 489 قانون آيين دادرسى مدنى. ماده 489 مى‌گويد: «دادخواست را مى‌توان مستقيما به دادگاه مرجع رسيدگى پژوهشى يا ... تقديم كرد.» رأى ديوان كشور مى‌گويد: «اگر پژوهش‌خواه طبق تصديق دفتر زندان در موقع ابلاغ قرار يا حكم پژوهش خواسته زندانى ممنوع از ملاقات بوده و نمى‌توانسته است با تعيين‌