ظاهرى شده است. اما بنا بر طريقيت در صورت اصابه، مخالفت با واقع و در صورت خطا، تجرّى خواهد بود. 5. در بعضى از موارد بنا بر سببيّت مجزى است و بنا بر طريقيت مجزى نيست. مثال: اگر انسان عادلى خبر داد كه سوره جزء نماز نيست، و مكلّف براساس اين خبر نماز بى‌سوره به جا آورد، سپس معلوم شد كه سوره جزء نماز است، بنا بر سببيّت چنين نمازى صحيح و بنا بر طريقيت باطل خواهد بود.

آيا اماره طريق است يا سبب؟

حق اين است كه «اماره» به‌عنوان طريقيت حجّت است، زيرا مهم‌ترين دليل حجيّت اماره «بناء عقلاء» بود، و عقلاء قطعا به جهت كاشفيت اماره از واقع و به اميد اينكه با اماره به واقع برسند، آن را حجت دانسته و برطبق آن عمل مى‌كنند. [1]

255. سدّ ذرايع و فتح ذرايع‌ [2]

سدّ يعنى جلوگيرى كردن در مقابل فتح است. ذرايع جمع ذريعه در لغت به‌معناى وسيله و در اصطلاح تعاريف متعدّدى از ذرايع شده كه مناسب‌ترين تعريف اين است: ذريعه وسيله‌اى است كه منجر به احكام پنجگانه گردد. [3] بنابراين اگر آن وسيله منجر به امرى گردد كه مطلوب شارع باشد در آنجا «فتح ذرايع» است و اگر به‌عكس منجر به مفسده گردد در آن صورت «سدّ ذرايع» خواهد بود.

طرفداران اصلى سدّ ذرايع (مالكيه و حنابله) مى‌گويند كارهاى مباحى كه وسيله انجام دادن عمل حرامى گردد، حرام خواهد بود. مثل فروش انگور به كسى كه تصميم دارد با آن مشروب درست كند.

و يا فروش اسلحه به كسى كه قصد كشتن آدم بى‌گناهى را دارد؛ و به بيان ديگر هر عملى كه مقدمه و وسيله حرام قرار گيرد بايد از آن جلوگيرى كرد و هر عملى كه مقدمه و وسيله كار مباحى گردد مباح است. عكس جريان فوق در فتح ذرايع مشاهده مى‌شود.

ادله طرفداران سدّ ذرايع‌ [4]: الف. آيات، از جمله آيات مورد استفاده طرفداران سدّ ذرايع آيه 108 سوره انعام است، توضيح اينكه وقتى در صدر اسلام بعضى از مسلمانان به بت‌ها ناسزا مى‌گفتند، آيه‌اى نازل شد كه به بت‌ها ناسزا نگوييد تا كفّار نيز خداوند را ناسزا نگويند. [5] چون ناسزا گفتن به خداوند حرام است و ناسزا گفتن به بت‌ها مقدمه ناسزا گفتن به خداوند است، پس مقدمه حرام نيز حرام است.