249. دليل لفظى‌

در علم اصول به دليلى كه به يكى از اوصاف الفاظ برگردد، دليل لفظى يا نقلى گويند. همانند عموم، خصوص، اطلاق، تقييد، حقيقت، مجاز ... دليل لفظى در برابر دليل عقلى يا لبّى است.

250. دليل نقلى‌

به مبحث «دليل لفظى» رجوع شود.

251. دور

دور (به فتح اول و سكون ثانى) از اصطلاحات منطق و فلسفه است كه در ساير علوم مخصوصا فقه و اصول كاربرد زيادى دارد. دور عبارت است از اينكه موجود شدن چيزى توقف داشته باشد بر موجود بودن خودش. به بيان ديگر توقف شى‌ء بر خودش را دور گويند. احتياج دو چيز نسبت به هم در قوام نه در وجود را «دور معى» گويند مثل دو آجر يا دو كتابى كه با تكيه كردن به هم پابرجا مى‌مانند و با برداشتن يكى ديگرى به زمين خواهد افتاد. «دور معى» باطل نيست امّا دو چيزى كه در وجود به هم محتاج باشند را «دور توقّفى» گويند و «دور توقّفى» باطل است. دور توقفى بر دو قسم است‌ [1]: 1. دور مصرّح. 2. دور مضمر. 1. دور مصرّح به دور بى‌واسطه گفته مى‌شود مثل: «الف» موقوف بر «با» است و «با» موقوف بر «الف». پس «الف» موقوف بر «الف» است. در بطلان اين دور اختلافى وجود ندارد زيرا لازمه آن تقدّم شى‌ء بر نفس است. توضيح اينكه اگر وجود «الف» متوقف بر «با» و وجود «با» متوقف بر «الف» باشد، پس براى موجود شدن «الف» بايد قبلا «با» موجود باشد و «الف» معدوم، و چون وجود «با» هم متوقّف به وجود «الف» است پس بايد در همان لحظه «الف» موجود باشد. در نتيجه لازم است «الف» در آن واحد هم باشد و هم نباشد. وجود و عدم يك چيز در آن واحد يعنى اجتماع نقيضين، و اجتماع نقيضين محال است.

2. به دور باواسطه دور مضمر مى‌گويند. مثلا هرگاه «الف» متوقف بر «با» و «با» متوقف بر «ج» و «ج» متوقف بر «دال» و «دال» متوقف بر «الف» باشد به آن دور مضمر گويند.

برخى از انديشمندان حقوق مى‌گويند: در مورد دعواى اثبات نسب، طفلى كه خود را به يك فرانسوى نسبت مى‌دهد چون صحّت نسبت مورد اختلاف است، دادگاه ايران نمى‌تواند قانون فرانسه را اعمال كند و ناگزير بايد قانون ايران را اجراء كند. توضيح اينكه در مورد احوال شخصيه بيگانگان اصل اعمال قانون ملّى بيگانه است. حال اگر اصل بيگانه بودن (يعنى مسئله تابعيت) كسى مورد