228. خبر واحد

هر خبرى كه به حد تواتر نرسد، و بدون ضميمه كردن قرينه خارجى نتوان به درستى و صدق آن پى برد، «خبر واحد» نام دارد. [1] خبر واحد به اعتبار راويان به خبر صحيح، حسن، موثق و ضعيف تقسيم مى‌شود. معانى هريك را تحت همان عناوين بيابيد.

حجيت و عدم حجيت خبر واحد [2]

در حجيت خبر متواتر سخنى نيست، بلكه اختلاف در حجيت خبر واحد است. صاحب كفاية الاصول پس از ذكر اينكه اين مبحث از مهم‌ترين مباحث علم اصول است مى‌گويد: «علماى بزرگى همانند سيد مرتضى، ابن زهره، قاضى، طبرسى و ابن ادريس قائل به عدم حجيت خبر واحدند اما آنچه بين اماميه شهرت دارد حجيت خبر واحد است.» [3] فاضل تونى مى‌گويد: «اكثر علماى شيعه قائل به عدم حجيت‌اند. همانند سيد مرتضى، ابن زهره، ابن برّاج، ابن ادريس؛ و ظاهر كلمات ابن بابويه، محقق، شيخ طوسى نيز عدم حجيت است. حتى سيد مرتضى ادعا مى‌كند كه اجماع شيعه بر عدم حجيت است مثل قياس.» سپس فاضل تونى مى‌گويد: «من تا قبل از علامه كسى را كه قائل به حجيت خبر واحد باشد، نيافتم. البته حق با متأخرين است كه قائل به حجيت خبر واحدند. همان گونه كه جمهور عامه نيز قائل به حجيت هستند.» [4] اما حقيقت اين است كه شيخ طوسى با شرايط زير قائل به حجيت خبر واحد است. 1. راوى امامى باشد. 2. مطعون نباشد.

3. مضمون خبر فاسد نباشد (مثل اخبار جبر و تشبيه). 4. راهى كه علم به مضمون خبر پيدا كنيم، وجود نداشته باشد. شيخ طوسى مى‌گويد به خبر واحدى كه داراى شرايط فوق باشد مى‌توان عمل كرد، اما برطبق آن فتوى دادن و يا قضاوت كردن جايز نيست. چون از شرايط افتاء علم است، و خبر واحد علم نمى‌آورد. دليل شيخ اجماع اماميه است. سپس شيخ در جواب اين سؤال كه چگونه مى‌توان ادعاى اجمال كرد، در حالى كه عده‌اى از علماى بزرگ منكر حجيت خبر واحدند؟ مى‌گويد:

آنهايى كه منكر حجيت هستند، منظورشان اخبار واحدى است كه راوى آنها غير امامى باشند. [5]

شايد منظور صاحب وافيه و ديگر علمايى كه شيخ طوسى را در رديف منكرين حجيت خبر واحد قرار داده‌اند، اين بوده كه شيخ طوسى منكر حجيت خبر واحد در مقام فتوى است.