خلاصه: بناء عقلا بر اين است كه كلام متكلم براى بيان واقع، صادر شده نه تقيه يا دواعى ديگر.

سؤال: آيا عقلا در هر كلامى چنان بنائى دارند و بنا بر اصالت الجهت مى‌گذارند؟

خير! در كلامى كه معلوم الكذب نباشد چنان بنائى دارند.

نتيجه: قدر متيقن از ادله‌اى كه بر حجيت ظهور و حجيت صدور امارات، اقامه شده در صورتى است كه آن اماره، معلوم الكذب نباشد- و لو اجمالا- و علم برخلاف آن نداشته باشيم.

3- اصالت السند:

براى تمسك به يك روايت بايد به صدور آن‌هم متعبد شد و گفت فلان روايت از معصوم عليه السّلام صادر شده تا بتوان طبق آن عمل نمود.

سؤال: آيا مى‌توان گفت روايت معلوم الكذب‌ [1] از معصوم عليه السّلام صادر شده؟

جواب: اگر دليل اعتبار سند، بناء عقلا باشد، باز هم مى‌گوئيم قدر متيقن از آن در صورتى است كه علم اجمالى برخلاف نداشته باشيم.

چنانچه دليل اعتبار سند، اخبار [2] و آيات‌ [3] هم باشد، ظهورشان در صورتى است كه علم به خلاف نداشته باشيم بلكه مى‌توان گفت كه اخبار و آيات، ظهور در حجيت دارند «اذا حصل الظن منه او الاطمينان».

جمع‌بندى: بنا بر موضوعيت و سببيت هم مقتضاى ادله اعتبار سند، ظهور و جهت صدور امارات، اين است كه مصلحت و مقتضى در صورتى است كه علم برخلاف نباشد و در صورت تعارض، مقتضى حجيت در احدهما نيست لذا هر دو روايت از حجيت، ساقط مى‌شود پس بنا بر سببيت هم مانند طريقيت، اصل اولى در متعارضين، تساقط است.

[1]و لو اجمالا.

[2]يعنى: اخبار ارجاعيه و نيز ر. ك: ايضاح الكفاية 4/ 337.

[3]مانند آيه نبأ.